Έρευνες

Τα “παιχνίδια” της Τουρκίας με τους S-400 και τα F-35

Χρόνια μετά τον αμερικανικό αποκλεισμό στην Τουρκία για τα F-35, επειδή προμηθεύτηκε τους ρωσικούς S-400, η Άγκυρα επιδίδεται σε ένα ιδιότυπο “ήξεις αφήξεις”, προσπαθώντας να θολώσουν τα νερά, στον "απόηχο" και της "κατάληψης" του Λευκού Οίκου από τον Ντόναλντ Τραμπ.

του Χάρη Καρανίκα

Tους τελευταίους δύο μήνες ο Ισραηλινός πρωθυπουργός Μπενιαμίν Νετανιάχου φέρεται να ασκούσε πιέσεις στον υπουργό Εξωτερικών των ΗΠΑ, Μάρκο Ρούμπιο, για να εμποδίσει ενδεχόμενη επαναφορά της Τουρκίας στο πρόγραμμα των αεροσκαφών F-35, επικαλούμενος ανησυχίες για τον επεκτατισμό της Άγκυρας, συγκεκριμένα στη Συρία.

Όπως φαίνεται, ο Νετανιάχου και οι σύμβουλοί του έβλεπαν τον Ρούμπιο ως ισχυρό σύμμαχο για να κόψουν τον δρόμο στην Τουρκία να αποκτήσει πρόσβαση σε υπερσύγχρονα F-35, τα οποία έχει δρομολογήσει να προμηθευθεί η Αθήνα. Αλλά αυτό μάλλον δεν ήταν αρκετό.

Πριν από μερικές ημέρες το Ισραήλ πραγματοποίησε αεροπορικές επιδρομές σε στρατιωτικές βάσεις στη Συρία, τις οποίες η Τουρκία φερόταν ότι σχεδίαζε να θέσει υπό τον έλεγχό της. Ανάμεσα σε άλλα, υπήρχαν και πληροφορίες ότι η Άγκυρα σκόπευε να εγκαταστήσει ρωσικό σύστημα αεράμυνας με πυραύλους S-400 στη βάση Tiyas (T4). Η προμήθεια των S-400 από την πλευρά της Τουρκίας ήταν ο λόγος που οι ΗΠΑ την απέκλεισαν από το πρόγραμμα των F-35 το 2019, ενώ τον επόμενο χρόνο της επέβαλαν κυρώσεις CAATSA (βάσει της σχετικής νομοθεσίας για την αντιμετώπιση των “αντιπάλων” των ΗΠΑ) επειδή αγόρασε αμυντικό εξοπλισμό από τη Ρωσία.

Κατά την επίσκεψη του Νετανιάχου στον Λευκό Οίκο στις 8 Απριλίου, ο πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ προσφέρθηκε να μεσολαβήσει για να πέσουν οι τόνοι μεταξύ Ισραήλ και Τουρκίας. Ο Τραμπ φέρεται να είπε στον Ισραηλινό Πρωθυπουργό: “Οποιοδήποτε πρόβλημα έχετε με την Τουρκία, νομίζω ότι μπορούμε να το λύσουμε, εφόσον είστε λογικοί”. Δεν στάθηκε όμως μόνο σε αυτό. Ο Τραμπ αναφέρθηκε στον Ερντογάν με θερμούς χαρακτηρισμούς, λέγοντας ότι έχει εξαιρετικές σχέσεις με τον Τούρκο πρόεδρο, ότι είναι “σκληρός τύπος” και “πολύ έξυπνος” καθώς “έκανε κάτι που κανείς δεν μπόρεσε να κάνει”, αναφερόμενος στην ενορχήστρωση της ανατροπής του καθεστώντος Άσαντ στη Συρία. Προς το παρόν, δεν υπάρχουν πληροφορίες για το εάν ο Τραμπ και ο Νετανιάχου συζήτησαν για το ενδεχόμενο πώλησης F-35 στην Τουρκία. Ωστόσο, με τον Τραμπ να επαινεί τον Ερντογάν, μπορεί για τον Νετανιάχου να είναι πιο δύσκολο να μπλοκάρει την πώληση από ό,τι περίμενε.

Η αντίθεση του Ισραήλ στην πώληση των F-35 στην Τουρκία δεν είναι κάτι νέο. Σύμφωνα με δημοσιεύματα ισραηλινών μέσων ενημέρωσης, το 2019, όταν άρχισε η Άγκυρα να παραλαμβάνει τους S-400, το Τελ-Αβίβ λειτούργησε παρασκηνιακά ώστε να διασφαλίσει την απομάκρυνση της Τουρκίας από το πρόγραμμα των F-35. Με αυτό τον τρόπο το Ισραήλ διασφάλιζε επίσης την στρατιωτική του υπεροχή στην ευρύτερη περιοχή, αφού ακόμα και σήμερα είναι η μόνη χώρα που διαθέτει F-35 σε ολόκληρη τη Μέση Ανατολή.

Ήταν Ιούλιος του 2017 όταν η Τουρκία ανακοίνωσε για πρώτη φορά την προμήθεια του αντιαεροπορικού συστήματος πυραύλων εδάφους-αέρος S-400 από τη Ρωσία. Αν και δεν είχε υπογραφεί ακόμα η σχετική σύμβαση, ο Ερντογάν δήλωνε δημόσια πως πρόκειται για μία “ολοκληρωμένη συμφωνία”.

Έξι μήνες πριν, στις αρχές του 2017, η κρατική Τουρκική Αεροπορική και Διαστημική Βιομηχανία (ΤΑΙ) είχε υπογράψει συμφωνία αξίας 127 εκατομμυρίων δολαρίων με την βρετανική BAE Systems για την ανάπτυξη του τουρκικού μαχητικού αεροσκάφους με δυνατότητες stealth, όπως έχουν τα F-35. Το όνομα αυτού, Kaan.

Εκείνη την περίοδο η Τουρκία θεωρούνταν από τις ΗΠΑ σημαντικός εταίρος του προγράμματος των F-35, το οποίο είχε ξεκινήσει από το 2002. Είχε επενδύσει περισσότερα από 1,25 δισεκατομμύρια δολάρια και είχε προγραμματισμένη προμήθεια 100 μαχητικών αεροσκαφών. Επιπλέον, είχε επιλεγεί ως ένας από τους παρόχους συναρμολόγησης των κινητήρων F135 των F-35 και ως περιφερειακό κέντρο συντήρησης, επισκευής και αναβάθμισης τους, ενώ τουρκικές βιομηχανικές μονάδες συμμετείχαν στην κατασκευή περίπου 900 ειδών ανταλλακτικών για τα αεροσκάφη.

Οι υπογραφές της συμφωνίας για την προμήθεια των ρωσικών S-400 από την Τουρκία μπήκαν τελικά τον Δεκέμβριο του 2017. Σε αδιαβάθμητο έγγραφο του αμερικανικού Κογκρέσου με ημερομηνία Νοεμβρίου 2018, για την εν λόγω συμφωνία και τις επιπτώσεις που θα είχε η Τουρκία αναφέρονται τα εξής:

• Πιθανές κυρώσεις σύμφωνα με το Άρθρο 231 του Νόμου για την αντιμετώπιση των αντιπάλων της Αμερικής μέσω κυρώσεων (CAATSA).
• Κίνδυνος για τη μη συμμετοχή της Τουρκίας στο πρόγραμμα F-35 Joint Strike Fighter (τόσο όσον αφορά την απόκτηση αεροσκαφών όσο και για το βιομηχανικό μερίδιο κατασκευής τους).
• Κίνδυνος για άλλες πιθανές μελλοντικές από τις ΗΠΑ κυρώσεις στην και κίνδυνος απώλειας της ευρύτερης διμερούς αμυντικής βιομηχανικής συνεργασίας.
• Μείωση της διαλειτουργικότητας του ΝΑΤΟ, και
• νέα “τρωτά” σημεία από την αυξημένη εξάρτηση της Τουρκίας από τη Ρωσία.

“Η Διοίκηση έχει αναπτύξει ένα εναλλακτικό πακέτο με ισχυρή ικανότητα, το οποίο αποτελεί ενδεδειγμένο σύστημα αντιπυραυλικής άμυνας για το ΝΑΤΟ, που πληροί όλες τις αμυντικές απαιτήσεις της Τουρκίας”, αναφεροταν στο αδιαβάθμητο έγγραφο του Νοεμβρίου του 2018. Αυτό το σύστημα θα βασιζόταν σε πυραύλους Patriot, το οποίο τελικά απορρίφθηκε από την πλευρά της Άγκυρας.

Λίγους μήνες μετά, τον Μάιο του 2019, ο Τούρκος υπουργός Άμυνας Χουλουσί Ακάρ ανέφερε ότι στρατιωτικό προσωπικό εκπαιδεύεται στη Ρωσία για τη χρήση των S-400 και ότι Ρώσοι ειδικοί ενδέχεται για τον ίδιο σκοπό να μεταβούν στην Τουρκία. Σε αυτό το χρονικό σημείο η Άγκυρα δεν έχει αποβληθεί ακόμα από το πρόγραμμα των F-35: περίπου 20 άτομα από την τουρκική αεροπορία που βρίσκονται στα κεντρικά γραφεία του προγράμματος στις ΗΠΑ, ενώ πιλότοι και συντηρητές συνεχίζουν κανονικά την εκπαίδευσή τους στα αμερικανικά μαχητικά αεροσκάφη πέμπτης γενιάς.

Τον Ιούλιο του 2019 ανακοινώνεται η αποβολή της Τουρκίας από το πρόγραμμα των F-35. Η εξήγηση, σύμφωνα με αμερικανό αξιωματούχο ήταν ότι “η Τουρκία δεν μπορεί να τοποθετεί μία ρωσική πλατφόρμα συλλογής πληροφοριών, (όπως αυτή που υπάρχει στο σύστημα S-400), κοντά σε σημείο όπου κατασκευάζονται, επισκευάζονται και στεγάζονται F-35”. Επί της ουσίας, οι ΗΠΑ δεν ήθελαν οι Ρώσοι μέσω του συστήματος ραντάρ των S-400 να μπορούν να καταγράψουν τα “ηλεκτρονικά ίχνη” των F-35 - κάτι που θα έθετε σε κίνδυνο τις προηγμένες δυνατότητες stealth των αεροσκαφών.

Στην συνέντευξη Τύπου που δόθηκε για την αποβολή της Τουρκίας από το πρόγραμμα τον ίδιο μήνα, το γεγονός ότι μέρος του τουρκικού προσωπικού βρισκόταν ακόμα στις ΗΠΑ, ενώ ήταν σε εξέλιξη η παραλαβή του συστήματος των S-400, δεν πέρασε απαρατήρητο. Σε ερώτηση δημοσιογράφου για το εάν η Τουρκία έχει παράσχει προσωπικό ή τεχνολογία από το πρόγραμμα των F-35 στη Ρωσία, η απάντηση του εκπροσώπου του αμερικανικού υπουργείου Άμυνας ήταν “δεν μπορώ να κάνω εικασίες” επί του θέματος. Η προθεσμία για την αποχώρηση του τουρκικού προσωπικού από τις ΗΠΑ είχε τεθεί για τις 31 Ιουλίου. Σε tweet του τουρκικού υπουργείου Άμυνας έναν μήνα μετά αναφερόταν ότι η εκπαίδευση στους S-400 πραγματοποιείται στην περιοχή Γκάτσινα στη Ρωσία.

Από τη στιγμή της αποβολής από το πρόγραμμα των F-35 έως την επιβολή κυρώσεων CAATSA για τους S-400 χρειάστηκε να μεσολαβήσουν σχεδόν 18 μήνες και αυτό έγινε μόνο αφού η Τουρκία πραγματοποίησε δοκιμές στο ρωσικό σύστημα. Αυτές οι κυρώσεις, οι οποίες ελήφθησαν κατά του του Οργανισμού Αμυντικών Βιομηχανιών (SBB) που υπάγεται στην Προεδρία της Τουρκικής Δημοκρατίας, απαγόρευσαν τη χορήγηση συγκεκριμένων αμερικανικών αδειών εξαγωγής για αγαθά και υπηρεσίες προς τον SBB - ανάμεσα στα αγαθά περιλαμβάνονταν φυσικά και τα F-35. Έως την επιβολή των κυρώσεων τον Δεκέμβριο του 2020, η Τουρκία είχε επανειλημμένα ζητήσει τη σύσταση αμερικανο-τουρκικής ομάδας εργασίας για να αξιολογήσει εάν οι S-400 θα μπορούσαν να λειτουργήσουν στην Τουρκία χωρίς να διακυβεύονται ζητήματα ασφαλείας, αλλά οι αμερικανοί αξιωματούχοι απέρριπταν οποιαδήποτε ιδέα συνύπαρξης των S-400 με τα F-35.

Από αυτό το σημείο και μετά, το παιχνίδι των Τούρκων άρχισε να κλιμακώνεται. Τον Αύγουστο του 2021 διέρρευσαν πληροφορίες ότι υπογράφεται σύμβαση για δεύτερη παρτίδα S-400, συνοδεία δηλώσεων του Ερντογάν: “Δεν έχουμε κανένα δισταγμό για αυτά τα θέματα. Έχουμε κάνει πολλά βήματα προόδου με τη Ρωσία, είτε πρόκειται για τους S-400 είτε για την αμυντική βιομηχανία”, είχε αναφέρει ο Τούρκος πρόεδρος.

Τον επόμενο χρόνο η Τουρκία “έριξε λίγο νερό στο κρασί της”: έγινε γνωστό από επίσημα χείλη ότι δεν διατηρούσαν το σύστημα S-400 σε ένα ενεργό κατάσταση. Η αποκάλυψη ότι οι πύραυλοι ήταν αποθηκευμένοι προέκυψε σε ομιλία του τότε υπουργού Άμυνας Χουλουσί Ακάρ κατά τη διάρκεια των συζητήσεων στην Επιτροπή Προϋπολογισμού στις 22 Νοεμβρίου 2022.

Ο Ακάρ δεν αναφέρθηκε σε συγκεκριμένη τοποθεσία “αποθήκευσης” των S-400, αλλά ισχυρίστηκε ότι ήταν έτοιμοι να αναπτυχθούν σε περίπτωση απειλής, μόλις ληφθεί η απόφαση για το πού θα τοποθετηθεί το σύστημα αεράμυνας. Μίλησε επίσης για τον χρόνο που απαιτείται για την ανάπτυξη του συστήματος καθώς προσπάθησε να αντικρούσει τις κατηγορίες της αντιπολίτευσης ότι οι πύραυλοι δεν ήταν τίποτα άλλο από μία άχρηστη προμήθεια.

“Το σύστημα S-400 απαιτεί κάποιο χρόνο για τη μεταφορά του στο σημείο όπου θα αναπτυχθεί και μετά από αυτό χρειάζονται 30 λεπτά σύμφωνα με το εγχειρίδιο, αλλά εγώ θα πω μία ώρα, για την ενεργοποίησή του. Και θα είναι έτοιμο για λειτουργία στην τοποθεσία όπου στάλθηκε. Όλα είναι έτοιμα, δεν υπάρχει κανένα πρόβλημα”, ανέφερε ο Ακάρ τον Νοέμβριο του 2022. Το ίδιο τροπάρι θα επαναλαμβανόταν τον επόμενο χρόνο, στα τέλη του 2023, κατά την διάρκεια της ετήσιας συνάντησης του νυν Τούρκου υπουργού Άμυνας Γιασάρ Γκιουλέρ με δημοσιογράφους στην Άγκυρα. Αναφέρθηκε και πάλι ότι το σύστημα δεν ήταν προς το παρόν ενεργό και ότι θα αναπτυχθεί αν χρειαστεί.

Έναν μήνα μετά, τον Ιανουάριο του 2024, η τότε αναπληρώτρια υφυπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ Βικτόρια Νούλαντ φέρεται να είπε κατά τη διάρκεια επίσκεψής της στην Τουρκία: “Αν μπορέσουμε να ξεπεράσουμε αυτό το θέμα (των S-400), τότε το ζήτημα CAATSA θα λυθεί και μπορούμε να επιστρέψουμε σε συζητήσεις για τα F-35”.

Τον Αύγουστο του 2024, όταν η Τουρκία ανακοίνωσε την ανάπτυξη του δικού της “Ατσαλένιου Θόλου” για την αεράμυνά της, οι S-400 δεν φαίνεται να συμπεριελήφθηκαν. Κατά την συνεδρίαση της Εκτελεστικής Επιτροπής για την Άμυνα, υπό την προεδρία του Ερντογάν, το πρότζεκτ εγκρίθηκε μεν, αλλά το αξίας 2,5 δισεκατομμυρίων δολαρίων ρωσικό σύστημα δεν εμφανιζόταν πουθενά στα σχέδια.

Και στα τέλη Νοεμβρίου του 2024, λίγο μετά τις αμερικανικές προεδρικές εκλογές, κατά την ενημέρωση του κοινοβουλίου για τον προϋπολογισμό του υπουργείου Άμυνας, ο αρμόδιος υπουργός Γιασάρ Γκιουλέρ ανέφερε ότι οι ΗΠΑ έχουν επανεξετάσει τη στάση τους και δήλωσε κατηγορηματικά ότι είναι πλέον πρόθυμες να πουλήσουν F-35 στην Τουρκία. Αυτή η αλλαγή, όπως ισχυρίστηκε, ήρθε αφού παρατήρησαν ότι η χώρα είναι σε θέση να παράγει το δικό της μαχητικό αεροσκάφος πέμπτης γενιάς, το Kaan, δοκιμαστική πτήση το οποίου είχε πραγματοποιηθεί επιτυχώς τον Μάιο.

Κατά τη διάρκεια της ομιλίας του ο Γκιουλέρ ανέφερε επίσης λεπτομερή στοιχεία για την κατάσταση του συστήματος S-400, όπως ότι έχουν ολοκληρωθεί όλες οι προετοιμασίες για την ανάπτυξη του, συμπεριλαμβανομένης της κατασκευής υπόγειων εγκαταστάσεων αποθήκευσης καθώς και των επιλεγμένων τοποθεσιών για τη λειτουργία του. Τόνισε δε ότι το σύστημα είναι έτοιμο για άμεση ανάπτυξη: “Μόλις υπάρξει εντολή, οι μονάδες θα μετακινηθούν στις καθορισμένες θέσεις και ολόκληρο το σύστημα θα είναι λειτουργικό εντός περίπου 12 ωρών”, υποστήριξε.

Ο Γκιουλέρ ισχυρίστηκε επίσης ότι η Τουρκία απέρριψε σθεναρά όλους τους όρους και τις απαιτήσεις των ΗΠΑ για τη χρήση του συστήματος των S-400 και προσέθεση ότι οι αμερικανοί δεν έχουν πλέον καμία αντίρρηση για τη στάση της Τουρκίας στο θέμα, υπό την προϋπόθεση ότι οι S-400 θα παραμείνουν υπό τουρκικό έλεγχο. Μερικές ημέρες αργότερα, ιστοσελίδες αμφιβόλου αξιοπιστίας -ανάμεσά τους και ένα μουσουλμανικό think tank φίλα προσκείμενο στον Ερντογάν- ανέφεραν ότι θα ενσωματωθούν με άλλα τουρκικά συστήματα αεράμυνας που συμμετέχουν στον “Ατσαλένιο Θόλο”. Και πριν από λίγες ημέρες κυκλοφόρησαν πληροφορίες ότι ενδέχεται να μεταφερθούν στη βάση T4 στη Συρία, την οποία και βομβάρδισαν οι Ισραηλινοί.

Τελευταίο επεισόδιο στα παιχνίδια της Τουρκίας, οι προχθεσινές δηλώσεις του Τούρκου υπουργού Εξωτερικών Χακάν Φιντάν που αφορούσαν τις κυρώσεις CAATSA, τους S-400 αλλά και τα F-35:

“Οι κυρώσεις CAATSA, όπως γνωρίζετε, υπήρχε λόγος που έγιναν. Ελπίζω, θέλοντος του Θεού, να υπάρξει μια εξέλιξη σε αυτό το θέμα σύντομα. Εργαζόμαστε για αυτό το θέμα μέρα και νύχτα (…)Ο νόμος θα πρέπει να αλλάξει. Δεν θέλω να πω τίποτα ξεκάθαρο για το θέμα αυτή τη στιγμή”, ανέφερε. Όσο για τα μαχητικά αεροσκάφη πέμπτης γενιάς είπε ότι η Τουρκία έχει πληρώσει αεροσκάφη, τα οποία δεν παραδόθηκαν:

“Ας πούμε ότι το δικαίωμά μας είναι η παράδοση έξι αεροσκαφών F-35. Πρέπει να τα πάρουμε όταν επιλυθούν τα προβλήματα με διπλωματική προσπάθεια. Τα χρήματα έχουν πληρωθεί, τα αεροσκάφη παραμένουν εκεί”. Και όσο για τους S-400, το γνωστό ήξεις αφήξεις των τελευταίων χρόνων συνεχίζεται: “Δεν έχουμε κανένα σενάριο για αυτό το θέμα. Αυτή τη στιγμή, είμαστε εδώ που είμαστε, είναι ξεκάθαρο. Άρα δεν το αλλάξαμε”, είπε ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών.