Έρευνες

Πώς η Τουρκία χρηματοδοτεί την πολεμική μηχανή της Ρωσίας;

Τους τελευταίους έξι μήνες οι αναφορές για την αύξηση των εξοπλιστικών δαπανών και την πιθανή επίθεση της Ρωσίας σε χώρα ή χώρες μέλη του ΝΑΤΟ τα επόμενα τέσσερα με πέντε χρόνια πληθαίνουν ανησυχητικά.

Με αυτά τα δεδομένα, θα προκαλούσε έκπληξη εάν χώρα μέλος του ΝΑΤΟ, έχοντας αυξήσει κατακόρυφα τις εισαγωγές σε ρωσικό αργό και πετρελαϊκά προϊόντα εν μέσω δυτικών κυρώσεων, έχει πλέον καταστεί ένας από τους σημαντικότερους χρηματοδότες της ρωσικής πολεμικής μηχανής. Κατά τη διάρκεια της τρίτης χρονιάς του πολέμου η Τουρκία συνεισέφερε στα ταμεία της Ρωσίας περίπου 34 δισεκατομμύρια ευρώ για αγορές ορυκτών καυσίμων.

του Χάρη Καρανίκα

Στις αρχές Ιουνίου ο επικεφαλής των γερμανικών ενόπλων δυνάμεων δήλωσε ότι τα μέλη του ΝΑΤΟ πρέπει να προετοιμαστούν για μια πιθανή επίθεση από τη Ρωσία μέσα στα επόμενα τέσσερα χρόνια. Επεσήμανε δε ότι η ρωσική αμυντική βιομηχανία παράγει εκατοντάδες άρματα μάχης ετησίως, πολλά από τα οποία θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για επίθεση σε χώρα μέλος της Βορειοατλαντικής Συμμαχίας στη Βαλτική ίσως και νωρίτερα από το 2029.

Στα τέλη Μαρτίου οι Γερμανοί είχαν ξαναχτυπήσει το “καμπανάκι”: εκθέσεις των μυστικών υπηρεσιών τους υποστήριζαν ότι οι Ρώσοι παράγουν πλέον περισσότερο εξοπλισμό απ’ όσο χρειάζονται για τον πόλεμο στην Ουκρανία. Εντός του έτους που διανύουμε ο αμυντικός τους προϋπολογισμός εκτιμάται να φτάνει τα 120 δισεκατομμύρια ευρώ, περίπου στο 6% του ΑΕΠ της χώρας, τέσσερις φορές περισσότερα δηλαδή απ’ ό,τι πριν ξεκινήσει ο πόλεμος. Και όλα αυτά, οι γερμανικές μυστικές υπηρεσίες, τα απέδιδαν στο ότι η Ρωσία έχει στο νου της μία “μακροπρόθεσμη αντιπαράθεση”.

Τον Δεκέμβριο που πέρασε, το “καμπανάκι” χτύπησε από τον ίδιο τον γενικό γραμματέα του ΝΑΤΟ, ο οποίος δήλωσε ότι είναι καιρός “να μεταβούμε σε μια νοοτροπία πολέμου”. Πάνω κάτω ο Μάρκ Ρούτε είχε αναφέρει τα ίδια με αυτά που κατέγραψαν στις εκθέσεις τους και οι γερμανικές μυστικές υπηρεσίες: Ότι το Κρεμλίνο προετοιμάζεται για “μακροχρόνια αντιπαράθεση τόσο με την Ουκρανία όσο και με το ΝΑΤΟ” και ότι “δεν είμαστε έτοιμοι για αυτό που μας περιμένει σε τέσσερα με πέντε χρόνια”, προτρέποντας τις χώρες μέλη να υπερφορτώσουν τις αμυντικές τους δαπάνες.

Ο τομέας των ορυκτών καυσίμων είναι μία από τις πλέον κρίσιμες πηγές εσόδων του Κρεμλίνου. Το 2022 συνεισέφερε στον ομοσπονδιακό προϋπολογισμό το 42% επί του συνόλου, ενώ το 2023, έπειτα από αυστηρότερες δυτικές κυρώσεις, περίπου το ένα τρίτο. Κατά διαβολική σύμπτωση, το 2024 το ένα τρίτο όλων των κρατικών δαπανών της Ρωσίας αφορούσαν στον στρατό.

Κι όμως, ένα μέλος της Βορειοατλαντικής Συμμαχίας, κατά της οποίας υπάρχει πιθανότητα να επιτεθεί η Ρωσία, είναι ένας από τους πλέον σημαντικούς χρηματοδότες της πολεμικής μηχανής της. Και ας υπαγορεύει το άρθρο 5 του Συμφώνου ότι τα συμβαλλόμενα μέρη συμφωνούν ότι ένοπλη επίθεση εναντίον ενός ή περισσότερων εξ αυτών θα θεωρηθεί επίθεση εναντίον όλων.

Πριν από μερικές ημέρες, το ειδησεογραφικό πρακτορείο Bloomberg ανέφερε ότι η ρωσική κρατική εταιρεία φυσικού αερίου Gazprom έχει “παγώσει” τα σχέδιά της για τη δημιουργία ενός νέου κόμβου φυσικού αερίου στην Τουρκία, εγκαταλείποντας ουσιαστικά την ελπίδα να ανακτήσει το χαμένο μερίδιο αγοράς στην Ευρώπη μετά την εισβολή της στην Ουκρανία το 2022.

“Με τους αγωγούς Nord Stream προς τη Γερμανία εκτός λειτουργίας και τη διαμετακόμιση φυσικού αερίου μέσω της Ουκρανίας να λήγει το 2024, η Gazprom μελετούσε την Τουρκία -που ήδη συνδέεται με δύο μεγάλους ρωσικούς αγωγούς- ως τρόπο επιστροφής στην Ευρώπη, η οποία ήταν κάποτε η μεγαλύτερη αγορά εξαγωγών της”, εξηγούσε το δημοσίευμα και συνέχιζε:

“Ωστόσο, μετά από μήνες εξέτασης επιλογών, η εταιρεία κατέληξε στο συμπέρασμα ότι το πρότζεκτ δεν θα ήταν βιώσιμο και έχει σε μεγάλο βαθμό σταματήσει τις εργασίες, ανέφεραν άτομα που γνωρίζουν το θέμα”. Σύμφωνα με το Bloomberg, στις αρχικές συζητήσεις η Τουρκία εμφανιζόταν να θέλει να διαθέσει στην αγορά το φυσικό αέριο που θα παραδιδόταν στον κόμβο μόνη της, με την Gazprom να ενεργεί μόνο ως προμηθευτής. Από την πλευρά της η ρωσική εταιρεία δεν ήταν πρόθυμη να δώσει τόσο έλεγχο στην Τουρκία, ενώ η Άγκυρα δεν ήθελε να πουλά από κοινού με την Gazprom καθώς μία τέτοια συμφωνία θα έδινε στη Ρωσία μεγαλύτερο έλεγχο στις υποδομές των αγωγών φυσικού αερίου. Και εκεί κάπου οι Ρώσοι φαίνεται να εγκατέλειψαν τις συζητήσεις για τον νέο κόμβο.

Ωστόσο, η συνεργασία Τουρκίας - Ρωσίας στον τομέα των ορυκτών καυσίμων καλά κρατεί. Σύμφωνα με στοιχεία του Κέντρου Έρευνας για την Ενέργεια και τον Καθαρό Αέρα (CREA), ένα μη κερδοσκοπικό think tank με έδρα στο Ελσίνκι, η Τουρκία πριν από τον πόλεμο ήταν ο 14ος μεγαλύτερος αγοραστής ρωσικού αργού πετρελαίου, ενώ το πρώτο εξάμηνο του 2024, εν μέσω των δυτικών κυρώσεων, είχε αναδειχθεί στον τρίτο μεγαλύτερο εισαγωγέα παγκοσμίως, πίσω από την Κίνα και την Ινδία. Μόνο που η Τουρκία, σε αντίθεση με την Κίνα και την Ινδία, είναι μέλος του ΝΑΤΟ, το οποίο απειλείται από τη Ρωσία. Το πρώτο εξάμηνο του 2024 τρία τουρκικά διυλιστήρια με τις αγορές που έκαναν σε ρωσικό αργό απέφεραν φορολογικά έσοδα ύψους 750 εκατομμυρίων στο Κρεμλίνο.

“Οι χώρες της G7+ έχουν στην πραγματικότητα αυξήσει τις εισαγωγές τους από χώρες που δεν έχουν επιβάλει κυρώσεις. Εκμεταλλευόμενες την κατάσταση απλώς αλλάζουν τον προμηθευτή τους από τη Ρωσία σε τρίτες χώρες που ουσιαστικά λειτουργούν ως μεσάζοντες. Έχοντας ανακαλύψει ότι οι δυτικές χώρες δεν ανησυχούν για την προέλευση του αργού πετρελαίου που χρησιμοποιείται για τη δημιουργία προϊόντων για αυτές, οι χώρες που δεν έχουν επιβάλει κυρώσεις έχουν αλλάξει προμηθευτές και τώρα εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από το ρωσικό αργό πετρέλαιο και τροφοδοτούν έμμεσα τα ρωσικά ταμεία”, αναφέρει το CREA σε σχετική έκθεσή του για το πρώτο εξάμηνο του 2024. Στα ευρήματα της έκθεσης επισημαίνεται ότι η Τουρκία αύξησε την εξάρτησή της από τις εισαγωγές ρωσικού αργού από περίπου 34% το 2023 σε 70% το πρώτο εξάμηνο του 2024, εκμεταλλευόμενη εκτπώσεις της τάξεως των 5-20 δολαρίων ανά βαρέλι.

Το “κενό” στη διύλιση, το οποίο επιτρέπει στις χώρες που δεν έχουν επιβάλει κυρώσεις, όπως η Τουρκία, η Κίνα και η Ινδία, να εισάγουν ρωσικό πετρέλαιο, να το διυλίζουν και να εξάγουν τα διυλισμένα προϊόντα σε χώρες που έχουν επιβάλει κυρώσεις, συνέχισε να ενισχύει τα έσοδα από τις εξαγωγές αργού πετρελαίου της Ρωσίας το 2024. Σύμφωνα με το CREA, ρωσικό αργό αξίας 6,1 δισεκατομμυρίων διϋλίστηκε από τρία διυλιστήρια στην Τουρκία και τρία στην Ινδία για τη δημιουργία προϊόντων για τις χώρες που έχουν επιβάλει κυρώσεις. Τα φορολογικά έσοδα που αποκόμισε το Κρεμλίνο υπολογίστηκαν στα 3,9 δισεκατομμύρια ευρώ από αυτό το “κενό”.

Τον Δεκέμβριο του 2024, όπως φαίνεται από τα στοιχεία, η Τουρκία κατέγραψε και μία “πρωτιά”: κατέστη ο μεγαλύτερος αγοραστής παγκοσμίως σε προϊόντα πετρελαίου (βενζίνη, ντίζελ και κηροζίνη, καθώς και λιπαντικά, πετροχημικές πρώτες ύλες και βαρύτερα προϊόντα όπως άσφαλτος) από την Ρωσία, εισάγοντας το 25% των συνολικών διατιθέμενων ποσοτήτων, ακολουθούμενη από την Κίνα (12%) και τη Βραζιλία (11%). Επίσης από τον Νοέμβριο είχε αναδειχθεί στον δεύτερο μεγαλύτερο εισαγωγέα σε ρωσικά ορυκτά καύσιμα, που συμπεριλαμβάνουν, πέρα από το αργό πετρέλαιο, τον άνθρακα και το φυσικό αέριο. Με αυτό τον τρόπο, σύμφωνα με τους υπολογισμούς του CREA, φέρεται να συνεισέφερε 3,3 δισεκατομμύρια ευρώ στα μηνιαία έσοδα της Ρωσίας από ορυκτά καύσιμα, δηλαδή περίπου το 23% του συνόλου.

Τα ίδια συνεχίστηκαν και τον Ιανουάριο του 2025. Η Τουρκία παρέμεινε ο δεύτερος υψηλότερος εισαγωγέας ορυκτών καυσίμων από τη Ρωσία για τρίτο συνεχόμενο μήνα, συνεισφέροντας κατά 25% (3,9 δισ. ευρώ) στα μηνιαία έσοδα από εξαγωγές. Και πάλι, ήταν ο μεγαλύτερος αγοραστής προϊόντων πετρελαίου εισάγοντας το 25% των ρωσικών εξαγόμενων ποσοτήτων. Μέσα σε έναν χρόνο, από τον Φεβρουάριο του 2024, η Τουρκία είχε εισάγει από τη Ρωσία ορυκτά καύσιμα αξίας 34 δισεκατομμυρίων ευρώ.

Εντός του Ιανουαρίου 2025 ανακοινώθηκαν από τις ΗΠΑ κυρώσεις κατά ρωσικών ενεργειακών εταιρειών και περισσότερων από 180 τάνκερ που μετέφεραν ρωσικό πετρέλαιο. Υπό τον φόβο ενδεχόμενης επέκτασης των κυρώσεων και προς τη μεριά της, η μεγαλύτερη εταιρεία διύλισης πετρελαίου της Τουρκίας, η Tupras, ανακοίνωσε ότι θα σταματήσει να αγοράζει ρωσικό αργό και ότι τα τελευταία φορτία θα παραληφθούν τον Φεβρουάριο. Η Tupras έγινε ένας από τους μεγαλύτερους εισαγωγείς από τη Ρωσία μετά την εισβολή της Μόσχας στην Ουκρανία το 2022.

Στις αρχές Μαρτίου, λίγες ημέρες αφού το μεγαλύτερο τουρκικό διυλιστήριο διέκοψε τις εισαγωγές ρωσικού αργού, το CREA προχώρησε σε δέσμη προτάσεων προς τις κυβερνήσεις της Δύσης για τον περιορισμό των εσόδων της Ρωσίας τουλάχιστον κατά 20% μέσω αυστηρότερων κυρώσεων. Ανάμεσα στις προτάσεις ήταν και η επιβολή δευτερογενών κυρώσεων σε επανεξαγωγείς ρωσικών πετρελαϊκών προϊόντων στην Τουρκία, καθώς και το κλείσιμο του “κενού” διύλισης με απαγόρευση των εισαγωγών πετρελαίου από διυλιστήρια που λειτουργούν εν μέρει με ρωσικό αργό - ανάμεσα σε αυτά συγκαταλέγονται και τα τρία διυλιστήρια που έχουν εντοπιστεί στην Τουρκία.

Αυτή δεν ήταν η πρώτη φορά που το CREA διατύπωνε αυστηρές προτάσεις εμπλέκοντας τα τουρκικά διϋλιστήρια. Σε παλαιότερη αναφορά του τον Σεπτέμβριο του 2024, όπου αναδείκνυε το πρόβλημα των εξαγωγών ρωσικού αργού στην Τουρκία αναφερόταν ότι “το πρώτο και πιο σημαντικό βήμα που πρέπει να κάνουν οι χώρες που επιβάλλουν κυρώσεις είναι να απαγορεύσουν τις εισαγωγές προϊόντων πετρελαίου από διυλιστήρια που χρησιμοποιούν ρωσικό αργό πετρέλαιο”.

Λόγω αυτής της διακοπής, τα ρωσικά έσοδα από την πώληση ορυκτών καυσίμων στην Τουρκία έπεσαν τον Μάρτιο, στα 2,3 δισεκατομμύρια ευρώ, και ακόμα περισσότερο τον Απρίλιο, στα 2,1 δισεκατομμύρια. Ωστόσο, όπως αποκάλυψε το Reuters στα μέσα Απριλίου, η Tupras επίστρεψε στις παραγγελίες ρωσικού αργού. Σύμφωνα με αναλυτές αυτό συνέβη λόγω της πτώσης της τιμής του κάτω από το όριο των 60 δολαρίων που επέβαλαν οι κυρώσεις, καθιστώντας το ιδιαίτερα “ελκυστικό”.

Και στις 22 Μαϊου, μόλις δύο ημέρες μετά τις νέες ευρωπαϊκές κυρώσεις κατά 189 τάνκερ που περιλαμβάνονται στο “σκιώδη στόλο”, τα οποία μεταφέρουν ρωσικό αργό παρακάμπτοντας τις κυρώσεις που ήδη έχουν επιβληθεί από ΗΠΑ και Ευρώπη, αναλυτές της αγοράς ανέφεραν ότι η Tupras ενισχύει τις παραγγελίες της από τη Ρωσία…