Έρευνες

Πυρηνικό πρόγραμμα Ιράν: Η "επιστράτευση της επιρροής" Ερντογάν για το σπάσιμο των κυρώσεων και το ξέπλυμα των $20 δισ.

Eπίσημο έγγραφο αμερικανών εισαγγελέων που εντόπισε το ant1news.gr αναφέρει ότι ο “πρωταγωνιστής” της μεγαλύτερης υπόθεσης παράκαμψης κυρώσεων που είχαν επιβληθεί από τις ΗΠΑ για την παρεμπόδιση του ιρανικού πυρηνικού προγράμματος “επιστράτευσε την επιρροή” του τότε Πρωθυπουργού της Τουρκίας, για να τεθεί σε λειτουργία μηχανισμός που επέτρεψε τη μεταφορά κεφαλαίων ύψους 20 δισεκατομμυριων δολαρίων στο Ιράν.

Μάλιστα, σε μηνύματα που είχαν ανταλλάξει ο “πρωταγωνιστής” με τον δικηγόρο του και παρουσιάστηκαν σε αμερικανικό δικαστήριο, φαίνεται ότι μνημονεύουν το ρόλο του Ερντογάν και του γαμπρού του στην τεράστια αυτή υπόθεση ξεπλύματος κεφαλαίων για λογαριασμό των Ιρανών.  

του Χάρη Καρανίκα

Στις αρχές Μαΐου έγινε γνωστό ότι η τουρκική κρατική τράπεζα Halkbank ζήτησε από το Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ να επανεξετάσει μια απόφαση κατώτερου δικαστηρίου που αναφέρει ότι μπορεί να διωχθεί για φερόμενη βοήθεια προς το Ιράν ώστε να παρακάμψει τις αμερικανικές κυρώσεις.

Το Ανώτατο Δικαστήριο είχε δώσει προθεσμία στη Halkbank μέχρι τη Δευτέρα 5 Μαϊου για να υποβάλει έφεση κατά της απόφασης του Εφετείου του Μανχάτταν που εκδόθηκε στις 22 Οκτωβρίου 2024 και επέτρεπε την άσκηση ποινικής δίωξης στην τουρκική κρατική τράπεζα.

Η Halkbank κατηγορείται στις ΗΠΑ ότι ξέπλυνε για λογαριασμό του Ιράν 20 δισεκατομμύρια δολάρια μεταφέροντας κεφάλαια τα οποία υπόκεινταν σε κυρώσεις, ότι μετέτρεψε έσοδα από πετρέλαιο σε χρυσό και μετρητά προς όφελος των ιρανικών συμφερόντων και ότι χρησιμοποίησε πλαστά στοιχεία αποστολών τροφίμων για να δικαιολογήσει μεταφορές ποσών που προέρχονταν από πώληση ιρανικού πετρελαίου.

Όλα αυτά φέρεται να έγιναν κατά την περίοδο 2012-2016. Η υπόθεση επικεντρώνεται στο ότι η Halkbank ενορχήστρωσε ένα σχέδιο για την επεξεργασία συναλλαγών για το Ιράν, παρακάμπτοντας έτσι τις κυρώσεις των ΗΠΑ που αποσκοπούσαν στην παρεμπόδιση του πυρηνικού προγράμματος του Ιράν και της υποστήριξής του σε διασυνοριακές τρομοκρατικές δραστηριότητες. Οι διώξεις κατά της Halkbank στις ΗΠΑ ασκήθηκαν το 2019, ωστόσο, κατόπιν σειράς εφέσεων και προσφυγών, η υπόθεση παραμένει έως και σήμερα ανοικτή, αποτελώντας κατά καιρούς “αγκάθι” στις σχέσεις ΗΠΑ-Τουρκίας με τον Τούρκο Πρόεδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν να έχει κάνει λόγο για “παράνομη, άσχημη” δίωξη από την πλευρά των αμερικανών.

Η απόφαση που εκδόθηκε στις 22 Οκτωβρίου 2024 θεωρείται από τις πλέον σημαντικές και σηματοδοτεί ένα σημαντικό πλήγμα για τον Ερντογάν και τους συνεργάτες του, οι οποίοι φέρεται συλλογικά να βοήθησαν και να υποκίνησαν μηχανισμούς εντός της τουρκικής κρατικής τράπεζας.

Το colpo grosso νομιμοποίησης ιρανικών κεφαλαίων αποκαλύφθηκε για πρώτη φορά δημόσια τον Δεκέμβριο του 2013, όταν οι Τούρκοι εισαγγελείς Τσελάλ Καρά και Ζεκέρια Οζ στοιχειοθέτησαν κατηγορητήριο έπειτα από έρευνα για ένα δίκτυο οργανωμένου εγκλήματος. Το κατηγορητήριο περιέγραφε λεπτομερώς πώς διευθυντές της Halkbank και ανώτεροι κυβερνητικοί αξιωματούχοι δωροδοκήθηκαν για να διευκολύνουν την αποφυγή κυρώσεων, να βοηθήσουν Ιρανούς να έχουν πρόσβαση στο τουρκικό χρηματοπιστωτικό σύστημα και να παρακάμψουν τον έλεγχο από τις τουρκικές ρυθμιστικές αρχές.

Τότε απαγγέλθηκαν κατηγορίες σε 53 άτομα, συμπεριλαμβανομένων τριών πρώην υπουργών: του υπουργού Εσωτερικών Μουαμέρ Ακσόι, του υπουργού για ζητήματα Ευρωπαϊκής Ένωσης Εγκεμέν Μπαγίς και του υπουργού Οικονομίας Ζαφέρ Τσαγλαγιάν, για δωροδοκία και κατάχρηση εξουσίας με σκοπό τη διευκόλυνση της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες για λογαριασμό του Ιρανού υπηκόου Ρεζά Ζαράμπ.

Σε απάντηση στις τουρκικές έρευνες, τις οποίες ο Ερντογάν χαρακτήρισε “απόπειρα πραξικοπήματος”, απολύθηκαν αρχηγοί αστυνομίας, εισαγγελείς και δικαστές που εμπλέκονταν στην αποκάλυψη εκτεταμένης κυβερνητικής διαφθοράς και εξασφαλίστηκε η απόρριψη όλων των κατηγοριών. Μετά την απελευθέρωσή του, ο Ζαράμπ επανενεργοποίησε τους μηχανισμούς ξεπλύματος χρήματος, προφανώς με την υποστήριξη και την έγκριση τουρκικών κυβερνητικών “πλατών”. Οι Αμερικανοί εισαγγελείς, βασιζόμενοι εν μέρει σε στοιχεία που συγκέντρωσαν οι τουρκικές αρχές, απήγγειλαν κατηγορίες στον Ζαράμπ, τον τότε Τούρκο υπουργό Τσαγλαγιάν και άλλους τον Σεπτέμβριο του 2017 για ”συνωμοσία με σκοπό τη χρήση του χρηματοπιστωτικού συστήματος των ΗΠΑ για τη διευκόλυνση συναλλαγών αξίας εκατοντάδων εκατομμυρίων δολαρίων εκ μέρους της κυβέρνησης του Ιράν και άλλων ιρανικών οντοτήτων”.

Ο Ζαράμπ συνελήφθη από το FBI στο Μαϊάμι το 2016, ενώ βρισκόταν σε διακοπές στις ΗΠΑ, και αργότερα κατηγορήθηκε και καταδικάστηκε για πολλαπλές κατηγορίες παραβίασης των αμερικανικών νόμων. Στη συνέχεια, έγινε μάρτυρας της αμερικανικής κυβέρνησης, καταθέτοντας εναντίον του Τσαγλαγιάν και μελών της τουρκικής κυβέρνησης, και αποκάλυψε ότι είχε πολλούς υπουργούς στο μισθολόγιο του.

Στο τέλος της δίκης το 2018, ο Μεχμέτ Χακάν Ατίλα, αναπληρωτής γενικός διευθυντής της Halkbank, καταδικάστηκε, ωστόσο, συνεργοί του που κατηγορήθηκαν από τους ομοσπονδιακούς εισαγγελείς των ΗΠΑ, συμπεριλαμβανομένου του πρώην υπουργού Οικονομίας του υπουργικού συμβουλίου του Ερντογάν, παρέμειναν στο απυρόβλητο.

Ο Ατίλα άσκησε έφεση χωρίς επιτυχία, εξέτισε την ποινή του σε αμερικανική φυλακή και επέστρεψε στην Τουρκία τον Ιούλιο του 2019. Σε έγγραφα της εκδίκασης της έφεσης που εντόπισε το ant1news.gr, αμερικανοί εισαγγελείς κάνουν στις 6 Δεκεμβρίου 2018 την ακόλουθη δήλωση σχετικά με τον Ζαράμπ και τη φερόμενη εμπλοκή του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, ο οποίος την εποχή στην οποία αναφέρεται η δήλωση ήταν Πρωθυπουργός της Τουρκίας:

“Στις 17 Δεκεμβρίου 2013, οι Ζαράμπ, Ασλάν (σ.σ. πρώην διευθύνων σύμβουλος της Halkbank), Τσαγλαγιάν και άλλοι συνελήφθησαν στο πλαίσιο έρευνας των τουρκικών αρχών επιβολής του νόμου για διαφθορά, ξέπλυμα χρήματος και άλλα αδικήματα. Ταυτόχρονα, ερευνήθηκαν τα σπίτια και τα γραφεία του Ζαράμπ και του Ασλάν, μεταξύ άλλων χώρων (Έγγραφα 696, 1296, 1373, 1566, 1568-69, 1573-75). Δέσμες μετρητών σε κουτιά παπουτσιών, μέρος των δωροδοκιών από τον Ζαράμπ, ανακτήθηκαν από το σπίτι του Ασλάν, μαζί με έγγραφα σχετικά με το σχέδιο (Έγγραφα 1297-1300, 1565-66). Επειδή η υπόθεση ενέπλεκε την τουρκική διοίκηση, υπήρξε άμεση και αυστηρή αντίδραση.

Όλοι οι αξιωματικοί και οι επόπτες απομακρύνθηκαν από τις θέσεις τους και πολλοί αργότερα συνελήφθησαν (Έγγραφα 1374-77, 1381-83, 1561-64). Μέσα σε λίγες εβδομάδες, ο Ζαράμπ δωροδόκησε για την απελευθέρωσή του από τη φυλακή (Έγγραφα 696, 702). Αν και ο Ασλάν δεν ήταν πλέον στην τράπεζα, ο Ζαράμπ άρχισε να ασκεί πιέσεις στον νέο γενικό διευθυντή Αλί Φουάτ Τασκεσένλιογλου, για να επανεκκινήσει το εμπόριο χρυσού και τροφίμων χρησιμοποιώντας κεφάλαια της (ιρανικής κρατικής εταιρείας πετρελαίου) NIOC (Έγγραφα 697-705). Ο νέος γενικός διευθυντής αρχικά αντιστάθηκε, αν και η “ομάδα” του - μια ομάδα που περιλάμβανε τον Ατίλα - υποστήριξε τον Ζαράμπ (Έγγραφα 1040-41).

Ο Ζαράμπ επιστράτευσε την επιρροή του Πρωθυπουργού της Τουρκίας και του -τότε- Υπουργού Ενέργειας, Μπεράτ Αλμπαϊράκ, για να ξεπεράσει τον δισταγμό του Τασκεσένλιογλου (Έγγραφα 944, 1036-38). Όταν το σχέδιο επανεκκίνησε, η μόνη τροποποίηση ήταν ότι ο Ζαράμπ θα υπέβαλε εκθέσεις επιθεώρησης για τις πλαστές συναλλαγές τροφίμων - αλλά εξακολουθούσε να μην είναι υποχρεωμένος να προσκομίσει φορτωτικές. Ο Ατίλα ίδρυσε εταιρείες, μία από τις οποίες παρείχε στον Ζαράμπ πλαστές εκθέσεις επιθεώρησης (Έγγραφα 703-05, 1039-40)”.

Τα έγγραφα 944 και 1036-38, τα οποία επικαλέστηκαν οι αμερικανοί εισαγγελείς για την διατύπωση που έκαναν σχετικά με το ότι ο Ζαράμπ χρησιμοποίησε την επιρροή του Ερντογάν και του υπουργού Ενέργειας Μπεράτ Αλμπαϊράκ ώστε να πειστεί ο νέος γενικός διευθυντής της Halkbank να ξαναμπεί σε λειτουργία ο μηχανισμός ξεπλύματος, προέρχονται από την αντεξέταση του Ζάραμπ τον Δεκέμβριο του 2017. Είναι επί της ουσίας τα πρακτικά των όσων σχετικών ειπώθηκαν στο δικαστήριο. Το ant1news.gr έλαβε γνώση του περιεχομένου των συγκεκριμένων εγγράφων:

Έγγραφο 944

Ερώτηση συνηγόρου: Απευθυνθήκατε, λοιπόν, στον Αλί Φουάτ (Τασκεσένιογλου) στη Halkbank για να δείτε αν θα μπορούσατε να αναλάβετε ξανά την επιχείρηση, σωστά;

Απάντηση Ζαράμπ: Είχα μια συνομιλία με τον κ. Αλί Φουάτ, αλλά πριν από τη συνομιλία με τον κ. Αλί Φουάτ, είχα κάνει άλλη μια προσπάθεια.

Ε. Αλλά δεν επικοινωνήσατε με τον κ. Χακάν Ατίλα, για τον οποίο είπατε ότι έπαιξε καθοριστικό ρόλο στο σχεδιασμό του σχεδίου σας, σωστά;

Α. Απευθύνθηκα σε άτομα που ήταν πολύ ανώτερα από τον κ. Χακάν Ατίλα.

(Διακοπή αντεξέτασης)

Έγγραφο 1036-38

Ερώτηση εισαγγελέα: Τώρα, υπενθυμίστε μας, τι είναι αυτά;

Απάντηση Ζαράμπ: Είναι τηλεφωνικά μηνύματα. Είναι μηνύματα.

Ε. Και με ποιον είναι;

Α. Αυτά είναι μεταξύ εμένα και του δικηγόρου μου.

Ε. Εντάξει. Και ποιος ήταν ο γενικός σκοπός των εκθεμάτων που σας παρουσίασα; Ποιο ήταν το θέμα της συζήτησης;

Α. Πρόκειται για την επανέναρξη της συναλλαγής στη Halkbank.

Ε. Και πότε περίπου συνέβη αυτό, αυτή η συζήτηση - αυτές οι συζητήσεις;

Α. Πιθανώς το 2014.

Ε. Εντάξει. Βλέπετε την πρόταση που ξεκινά --θα το κάνω στα τουρκικά για να βεβαιωθώ -- ξεκινάει με "Νταμάτ";

Δικαστής: Πού βρίσκεστε, κύριε εισαγγελέα;

Κος Καμαρατζού: Είμαι στο 1270 και στο 1270-T. Νομίζω ότι είναι επίσης επισημασμένο στην οθόνη.

Διερμηνέας: Η απάντηση ήταν “Μάλιστα, κύριε”.

Ε. Και αυτό είναι μήνυμα από τον δικηγόρο σας;

Α. Ναι, κύριε.

Ε. Και τι καταλαβαίνετε ότι εννοεί εδώ;

Α. Λέει ότι αυτή η δουλειά πρέπει οπωσδήποτε να γίνει, ότι κάποιος είπε “αυτή η δουλειά πρέπει οπωσδήποτε να γίνει”.

Ε. Εντάξει. Και ποιος είναι αυτός ο κάποιος;

Α. Ο Μπεράτ Αλμπαϊράκ.

Ε. Ποιος είναι αυτός;

Α. Είναι υπουργός Ενέργειας στην Τουρκία. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, δεν ήταν υπουργός Ενέργειας.

Ο Μπεράτ Αλμπαϊράκ παντρεύτηκε τη μεγαλύτερη κόρη του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν το 2004 και ανέλαβε την ηγεσία του τουρκικού υπουργείου Ενέργειας το 2015 και του υπουργείου Οικονομικών το 2018. Την περίοδο στην οποία αναφερόταν ο Ζαράμπ κατά την αντεξέτασή του ήταν διευθύνων σύμβουλος της Calik Holding που δραστηριοποιείται στην ενέργεια, τις ορυκτές πρώτες ύλες και τον χρηματοιοικονομικό τομέα.

Σύμφωνα με πληροφορίες ο Αλμπαϊράκ είχε βοηθήσει για να ανοίξει τραπεζικός λογαριασμός στην Aktif Bank, που ανήκει στην Calik Holding, ο οποίος επίσης φέρεται να χρησιμοποιοήθηκε στο σχέδιο ξεπλύματος χρήματος. Εάν οι παραπάνω πληροφορίες ευσταθούν τότε ενισχύονται σημαντικά οι ισχυρισμοί των Αμερικανών εισαγγελέων που ανέφεραν ότι ο Αλμπαϊράκ επηρέασε την κρατική Halkbank να επαναλάβει τις συναλλαγές που παραβίαζαν τις κυρώσεις κατά του Ιράν.

Έγγραφο 1036-38 (συνέχεια)

Ε. Μπορούμε να εξετάσουμε τα εκθέματα 1271 και 1271-T; Πρόκειται για συνέχεια της ιδιωτικής συνομιλίας; (σ.σ. του Ζαράμπ με τον δικηγόρο του)

Α. Ναι, κύριε.

Ε. Και βλέπετε κοντά στο κάτω μέρος στα αγγλικά να λέει: "...και θα συναντιόταν με τον BB και θα καλούσε επίσης τον γενικό διευθυντή";

Α. Ναι, κύριε.

Ε. Τι καταλαβαίνετε ότι εννοεί εκεί;

Α. Λέει ότι θα συναντηθεί με τον πρωθυπουργό και ότι, αφού καλέσει τον γενικό διευθυντή, θα δοθεί η εντολή έναρξης.

Ε. Και ποιος είναι ο γενικός διευθυντής;

Α. Ο Αλί Φουάτ Τασκεσένλιογλου.

Ε. Και αν πάμε στο επόμενο έκθεμα, 1272, 1272-T, βλέπετε στην κορυφή όπου λέει: “Η συνάντηση και η κατάσταση θα εξηγηθούν στον BB το Σάββατο”; Βλέπετε αυτό το σημείο;

Α. Ναι, κύριε.

Ε. Τι καταλάβατε ότι εννοούσε με αυτό;

Α. Ότι το άτομο θα ενημερωνόταν το Σάββατο και ότι το παλιό σας σύστημα θα επανεκκινούνταν.

Δικαστής: Εισαγγελέα, ξέρω ότι το συζητήσατε αυτό πριν από λίγο. Ποιο είναι το άτομο; Ποιος είναι ο BB;

Α. Ο πρωθυπουργός, κύριε .

“ΒΒ” στα τουρκικά είναι η συντομογραφία του “bebegim” (προφέρεται μπε-μπε-γιμ), που μεταφράζεται ως “μωρό μου” ή “αγάπη μου” και συχνά χρησιμοποιείται ως όρος τρυφερότητας. Στην τουρκική αργκό σημαίνει και “φίλος”.

Το 2014, όταν αποστάλθηκαν τα επίμαχα μηνύματα που παρουσιάστηκαν στο δικαστήριο, ο Ερντογάν είχε και μία άλλη σύνδεση με τα γράμματα “BB”. Ήταν τότε που είχε εκδηλώσει τη στήριξή του στην Istanbul BB, η οποία μετονομάστηκε σε Istanbul Basaksehir, την ομάδα ποδοσφαίρου που έχει τα χρώματα του κυβερνώντος AKP, του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης. Η έμπνευση για τη μετονομασία της ομάδας το 2014 είχε τη δική της ιστορία: τη δεκαετία του 1990 όταν ο Ερντογάν ήταν δήμαρχος στην Κωνσταντινούπολη χτίστηκε η συνοικία Μπασακσεχίρ - η ιδέα του ήταν να δημιουργήσει μια γειτονιά για τους κατοίκους μίας πιο συντηρητικής ιδεολογίας, αυτής που χαρακτηρίζει και τον ίδιο.

Την περίοδο δε που φέρεται να αποκαλούνταν ως “BB” στα μηνύματα, ο τότε Τούρκος Πρωθυπουργός είχε συμμετάσχει σε αγώνα επίδειξης της ομάδας φορώντας την φανέλα με το νούμερο 12 και σημειώνοντας τρία γκολ - η φανέλα τιμητικά αποσύρθηκε έκτοτε και δεν ξαναφορέθηκε από κάποιον παίκτη.

Την επόμενη ημέρα από την κατάθεση του Ζαράμπ για τον “BB” το 2017, υπήρξε απόφαση της εισαγγελίας της Κωνσταντινούπολης για κατάσχεση των περιουσιακών στοιχείων του ίδιου και της οικογένειάς του στην Τουρκία.

Στα πρόσφατα έγγραφα του αμερικανικού δικαστηρίου για την υπόθεση της Halkbank το μόνο όνομα Τούρκου πολιτικού που περιλαμβάνεται στους κατηγορούμενους είναι αυτό του πρώην υπουργού Οικονομικών Ζαφέρ Τσαγλαγιάν.