Έρευνες

Οι μεταναστευτικές ροές από τη Λιβύη και τα σκάφη που έλαβε ο Χαφτάρ κατά παράβαση του εμπάργκο όπλων

Το ant1news.gr με στοιχεία από διαρροές εγγράφων και έρευνες εμπειρογνωμόνων του ΟΗΕ για τη Λιβύη αποκαλύπτει τις διασυνδέσεις κυκλωμάτων διακίνησης μεταναστών με τις δυνάμεις του στρατάρχη Χαλίφα Χαφτάρ και πώς σκάφη, ο ρόλος των οποίων φέρεται να είναι σημαντικός για τον έλεγχο των μεταναστευτικών ροών, κατέληξαν στη Βεγγάζη κατά παράβαση του εμπάργκο όπλων που έχει επιβληθεί στη χώρα.

Όπως μάλιστα αναφέρεται σε πρόσφατη επίσημη έκθεση του ΟΗΕ, μέλη των κυκλωμάτων χρησιμοποιούν τις στρατιωτικές τους ιδιότητες ή και τις σχέσεις τους με τις δυνάμεις του Χαφτάρ για να διευκολύνουν τις επιχειρήσεις τους στη διακίνηση μεταναστών.

Του Χάρη Καρανίκα

Στις 20 Ιουνίου η κυβέρνηση της Βεγγάζης υπό τον στρατάρχη Χαλίφα Χαφτάρ, που ελέγχει το ανατολικό τμήμα της Λιβύης, κατήγγειλε την Ελλάδα για παραβίαση των κυριαρχικών δικαιωμάτων της χώρας. Την προηγούμενη ημέρα η κυβέρνηση της Τρίπολης στο δυτικό μέρος είχε κάνει ακριβώς το ίδιο. Οι δύο κυβερνήσεις της Λιβύης θεωρούνται αντιμαχόμενες, όμως, σε αυτές τους τις ενέργειες είχαν συντονιστεί, με αφορμή το διεθνή διαγωνισμό πετρελαϊκών ερευνών στα δύο οικόπεδα νότια της Κρήτης. Και οι δύο πλευρές ζητούσαν από την ελληνική κυβέρνηση να παγώσει τη συγκεκριμένη διαδικασία και να υπάρξει διάλογος ώστε να βρεθεί λύση.

Στις 25 Ιουνίου η Εθνική Εταιρεία Πετρελαίου της Λιβύης, η οποία βρίσκεται υπό τον έλεγχο της κυβέρνησης της Τρίπολης, υπέγραψε με την αντίστοιχη τουρκική εταιρεία πετρελαίου συμφωνία για σεισμικές έρευνες σε οικόπεδα που βρίσκονται νότια της μέσης γραμμής μεταξύ Ελλάδας και Λιβύης. Αυτή η ενέργεια έρχεται σε συνέχεια του παράνομου τουρκολιβυκού μνημονίου του 2019 μεταξύ Άγκυρας και Τρίπολης προκειμένου να δημιουργήσουν αποκλειστική οικονομική ζώνη στη Μεσόγειο και να εκμεταλλευτούν τους ενεργειακούς πόρους. Αν και το 2021 υπήρξε απόφαση Εφετείου της Λιβύης για την ακύρωση του τουρκολιβυκού μνημονίου, το 2022 υπογράφηκε προκαταρκτική συμφωνία μεταξύ Άγκυρας και Τρίπολης για ενεργειακές έρευνες βασιζόμενη στο μνημόνιο του 2019. Καθόλη αυτή τη περίοδο η κυβέρνηση της Βεγγάζης και ο στρατάρχης Χαφτάρ δήλωναν ότι βρίσκονται στο πλευρό της Ελλάδας, καταδικάζοντας τις παράνομες τουρκολιβυκές συμφωνίες.

Η συγκεκριμένη στάση της Βεγγάζης, όπως φαίνεται, δεν παρέμεινε σταθερή. Ενώ η Άγκυρα από την αρχή του εμφυλίου στη Λιβύη η Άγκυρα υποστήριζε σθεναρά την πλευρά της Τρίπολης, παρέχοντάς της οπλισμό και οικονομική βοήθεια, την τελευταία περίοδο έχει υπάρξει στροφή και προς την πλευρά του Χαφτάρ. Στις αρχές Απριλίου ο Σαντάμ Χαφτάρ, διοικητής των χερσαίων δυνάμεων της ανατολικής Λιβύης και υιός του στρατάρχη Χαλίφα Χαφτάρ, ταξίδεψε στην Άγκυρα και συναντήθηκε με τον Τούρκο ομόλογό του αλλά και τον υπουργό Άμυνας Γιασάρ Γκιουλέρ, με τους οποίους βρίσκονταν σε αντίπαλα στρατόπεδα κατά τη διάρκεια του εμφυλίου στη Λιβύη. Υπήρξαν μάλιστα πληροφορίες ότι σε εκείνη τη συνάντηση συζητήθηκε το ενδεχόμενο για προμήθειες τουρκικών οπλισμένων drones και άλλου είδους εξοπλισμό, με τους Τούρκους να προσφέρονται να εκπαιδεύσουν και στρατιωτικό προσωπικό. Παράλληλα, άλλος υιός του στρατάρχη, ο Μπελγκασίμ Χαφτάρ, ως διευθυντής του Ταμείου Ανάπτυξης και Ανασυγκρότησης στην ανατολική Λιβύη υπέγραψε συμβάσεις με τουρκικές εταιρείες για έργα υποδομών, οδοποιίας αλλά και την κατασκευή νοσοκομείων.

Όλα αυτά στις αρχές Απριλίου. Δύο μήνες μετά, στις αρχές Ιουνίου, έγινε γνωστό ότι η κυβέρνηση της Βεγγάζης, που συνδέεται με τον Χαλίφα Χαφτάρ, συστήνει τεχνική επιτροπή για τη μελέτη και πιθανή έγκριση του τουρκολιβυκού μνημονίου. Και στις επόμενες εβδομάδες ακολούθησr η καταγγελία από την πλευρά της Βεγγάζης περί παραβίασης κυριαρχικών δικαιωμάτων και παγώματος του ελληνικού διαγωνισμού για έρευνες στα δύο οικόπεδα νότια της Κρήτης, ενώ επιδόθηκε και διάβημα στον Έλληνα πρόξενο.

Την ίδια ημέρα που ανακοινώθηκε η συμφωνία της λιβυκής Εθνικής Εταιρείας Πετρελαίου με την τουρκική πετρελαϊκή εταιρεία για έρευνες σε οικόπεδα νότια της μέσης γραμμής μεταξύ Ελλάδος και Λιβύης, πραγματοποιούνταν και συνεδρίαση του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ για τη Λιβύη. Εκεί ο μόνιμος αντιπρόσωπος της χώρας μας και ο Λίβυος ομόλογός του είχαν στιγμές έντασης μεν κατά τις τοποθετήσεις τους για το θέμα οριοθέτησης των θαλάσσιων ζωνών, συμφώνησαν δε ότι πρέπει να υπάρχει προσήλωση στη διπλωματία και στο διάλογο.

Τον Δεκέμβριο του 2024 η Επιτροπή του Συμβουλίου Ασφάλειας του ΟΗΕ για τη Λιβύη έλαβε από ομάδα εμπειρογνωμόνων έκθεση 300 σελίδων για την κατάσταση στη χώρα, όπου ανάμεσα σε άλλα αναφέρεται ότι οι ένοπλες ομάδες “έχουν επιτύχει ένα πρωτοφανές επίπεδο επιρροής στους κρατικούς θεσμούς”. Συγκεκριμένα επισημαίνεται ότι στο ανατολικό τμήμα, τα όργανα της εκεί Κυβέρνησης Εθνικής Σταθερότητας χρησιμοποιήθηκαν ως προκάλυμμα για να επιτευχθεί ο απόλυτος έλεγχος από τις Λιβυκές Αραβικές Ένοπλες Δυνάμεις (LAAF) επί των λειτουργιών διακυβέρνησης σε αυτή την περιοχή της Λιβύης. “Ο Σαντάμ Χαφτάρ επιβεβαίωσε τον έλεγχό του όχι μόνο επί της χερσαίας δύναμης LAAF, αλλά και σε σχέση με τη στρατηγική εξωτερικών σχέσεων και τα οικονομικά συμφέροντα του LAAF”, επισημαίνεται στην έκθεση για τον υιό του ηγέτη Χαλίφα Χαφτάρ.

Ένα μέρος της έκθεσης των εμπειρογνωμόνων του ΟΗΕ αφορά το σπάσιμο του εμπάργκο όπλων που έχει επιβληθεί από τον διεθνή οργανισμό. Για παράδειγμα, σε στρατιωτική άσκηση το 2024, ο LAAF του στρατάρχη Χαφτάρ παρουσίασε περιπολικά σκάφη που είχε ανακαινίσει, ανάμεσά τους και πέντε ειδικά διαμορφωμένα φουσκωτά 12 μέτρων με άκαμπτο κύτος. Οι εμπειρογνώμονες του ΟΗΕ εντόπισαν μια εταιρεία με έδρα τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, εκπροσωπούμενη από τον Ιορδανό υπήκοο, ως αποστολέα 41 τέτοιου είδους φουσκωτών σκαφών τα οποία στάλθηκαν σταδιακά από το δεύτερο μισό του 2022 και μετά. Σε αυτά περιλαμβάνονταν και πέντε σκάφη, όπως αυτά που συμμετείχαν στην στρατιωτική άσκηση, τα οποία σύμφωνα με τα ευρήματα των εμπειρογνωμόνων έφτασαν στη Βεγγάζη με το τουρκικών συμφερόντων φορτηγό MV Med Sea Eagle στις 21 Ιουλίου 2024.

Λίγες ημέρες πριν, ο ιδιοκτήτης του Med Sea Eagle, όπως προκύπτει από έγγραφα διαρροής που έλαβε γνώση η Διεθνής Σύμπραξη Ερευνητών Δημοσιογράφων (ICIJ), έστειλε ηλεκτρονικό μήνυμα στην “Επιχείρηση Ειρήνη”, τη ναυτική αποστολή της ΕΕ που είναι υπεύθυνη για την εφαρμογή του εμπάργκο όπλων του ΟΗΕ στη Λιβύη: “Με τη συνεργασία δωροδοκημένου πληρώματος, το πλοίο μου περνάει από το Σουέζ με ύποπτο φορτίο, εντελώς εκτός ελέγχου μου”, ανέφερε ο Τούρκος ιδιοκτήτης του Med Sea Eagle. Το ύποπτο φορτίο, σύμφωνα με τα έγγραφα της “Επιχείρησης Ειρήνη”, περιλάμβανε πέντε σκάφη, τέσσερα Humvee αμερικανικής κατασκευής και σχεδόν 60 ελαφρά φορτηγά, τα οποία ο ιδιοκτήτης θεωρούσε ότι ήταν θωρακισμένα και προορίζονταν για στρατιωτική χρήση. Σύμφωνα με τα ηλεκτρονικά μηνύματα που έστειλε ο ίδιος, η εταιρεία που ναύλωσε το Med Sea Eagle είχε έδρα στο Ντουμπάι και του παρείχε λεπτομερή κατάλογο του φορτίου ενώ το πλοίο είχε ήδη ξεκινήσει το ταξίδι του. Εκείνος, όπως υποστήριξε, έδωσε μεν εντολή το πλοίο να σταματήσει νότια της διώρυγας του Σουέζ, αλλά οι ναυλωτές δωροδόκησαν το πλήρωμα έτσι ώστε να συνεχίσει το ταξίδι προς τη Βεγγάζη.

Η ναυλώτρια εταιρεία με έδρα το Ντουμπάι δεν ήταν άγνωστη στο τουρκικό ναυτιλιακό στερέωμα. Ήδη από τον Ιούλιο του 2023, σε συνεργασία με Τούρκους συνεργάτες της είχε εγκαινιάσει νέα γραμμή μεταφοράς κοντέινερ μεταξύ του λιμανιού της Βεγγάζης και του Ντιλισκελεσί, περίπου 70 χιλιόμετρα νοτιοανατολικά της Κωνσταντινούπολης.

Στην περίπτωση του Med Sea Eagle, παρά τις προειδοποιήσεις του πλοιοκτήτη, όλες οι ευκαιρίες για την “αναχαίτισή” του λόγω υποψιών μεταφοράς παράνομου στρατιωτικού εξοπλισμού πήγαν χαμένες. Ο πλοιοκτήτης ανέφερε ότι η εταιρεία του προειδοποίησε και την Αρχή της Διώρυγας του Σουέζ και το υπουργείο Άμυνας της Αιγύπτου για το φορτίο, αλλά αυτές δεν σταμάτησαν το πλοίο. Ο πλοιοκτήτης ενημέρωσε μετά την “Επιχείρηση Ειρήνη”. Σύμφωνα με έγγραφα της διαρροής που περιήλθαν σε γνώση του ICIJ, η ευρωπαϊκή ναυτική αποστολή έλαβε ηλεκτρονικό μήνυμα από τον πλοιοκτήτη στις 12 Ιουλίου 2024 και τρεις ημέρες μετά, στις 15 Ιουλίου, ζήτησαν συγκατάθεση από τον Παναμά, το κράτος σημαίας του Med Sea Eagle, για να επιβιβαστούν και να επιθεωρήσουν το πλοίο καθώς είχαν “βάσιμους λόγους να πιστεύουν ότι το σκάφος θα μπορούσε να εμπλέκεται σε εμπορία όπλων, κατά παράβαση του εμπάργκο όπλων στη Λιβύη”. Λίγες ώρες μετά το αίτημα προς τον Παναμά, το Med Sea Eagle βγήκε από τα διεθνή ύδατα και μπήκε στο χώρο της Λιβύης με αποτέλεσμα να διαφύγει των ελέγχων.

Όμως, στην υπόθεση εγείρονται σοβαρά ερωτήματα τόσο για το ρόλο του πλοιοκτήτη όσο και της ναυλώτριας εταιρείας με έδρα το Ντουμπάι που φέρεται να δωροδόκησε το πλήρωμα: Τον Σεπτέμβριο του 2024, αφού το Med Sea Eagle παρέδωσε το φορτίο στην Βεγγάζη, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα απαγόρευσαν στο σκάφος να εισέλθει στα χωρικά τους ύδατα, ενώ τον Ιανουάριο του 2025 ο Τούρκος πλοιοκτήτης συνελήφθη στα ΗΑΕ επειδή του καταλογίστηκε ότι είπε ψέματα σε δικαστήριο σχετικά με την αυθεντικότητα νομικών εγγράφων.

Οι απαντήσεις μπορεί να κρύβονται στις σχέσεις που αναπτύσσονταν μεταξύ Χαφτάρ και Τουρκίας, αρκετά νωρίτερα από την πρώτη επίσημη εμφάνιση του υιού στην Άγκυρα τον Απρίλιο του 2025.

Σύμφωνα με την έκθεση των εμπειρογνωμόνων του ΟΗΕ, τα 41 φουσκωτά με άκαμπτο κύτος -συμπεριλαμβανομένων των πέντε στο Med Sea Eagle- τα έστειλε στη Λιβύη μέσω εταιρείας στο Ντουμπάι, που εμφανιζόταν ως πωλήτρια και αποστολέας, ένας Ιορδανός υπήκοος. Η εταιρεία που έλαβε τα περισσότερα φουσκωτά στη Βεγγάζη και εμφανίζεται ως αγοράστρια συνδέεται, όπως αναφέρεται στον λιβυκό Τύπο, με συμφέροντα της οικογενείας Χαφτάρ. Μάλιστα, τον Νοέμβριο του 2024 η αγοράστρια εταιρεία των φουσκωτών σκαφών άνοιξε γραφείο Κωνσταντινούπολη. Και αυτό συνέβη σε περίοδο που η Άγκυρα φαινόταν ότι υποστήριζε θερμά τους αντιπάλους του Χαφτάρ στη δυτική Λιβύη. Η κίνηση αυτή, του ανοίγματος γραφείου στην Τουρκία της εταιρείας που έκανε τις εισαγωγές φουσκωτών σκαφών κατά παράβαση του εμπάργκο όπλων του ΟΗΕ, η οποία πραγματοποιήθηκε πέντε ολόκληρους μήνες πριν από την επίσημη επίσκεψη του υιού Χαφτάρ στην Άγκυρα, δείχνει ότι οι ζυμώσεις υπήρχαν καιρό και ότι ενδεχομένως ο ρόλος του τουρκικού φορτηγού που πραγματοποίησε τη μεταφορά των σκαφών δεν ήταν τυχαίος.

Μέσω άλλων εταιρειών του, ο Ιορδανός υπήκοος είχε πραγματοποιήσει σύμφωνα με τα ευρήματα των εμπειρογνωμόνων του ΟΗΕ δύο ακόμα αποστολές “απαγορευμένων” σκαφών προς την Βεγγάζη και τον LAAF: στις αρχές του 2023 δύο πρώην περιπολικά σκάφη της βελγικής αστυνομίας και τον Μάρτιο του 2024 άλλα έξι σκάφη, ανάμεστα στα οποία περιλαμβάνονταν λέμβη αναχαίτισης και αποβατικά. Τόσο ο Ιορδανός υπήκοος όσο και οι εταιρείες που εκπροσωπούσε εντάχθηκαν στη λίστα των παραβατών του εμπάργκο όπλων του ΟΗΕ. Σημειώνεται ότι οι σχέσεις του Σαντάμ Χαφτάρ και του πατέρα του με την Ιορδανία δεν είναι ανύπαρκτες: ο πρώτος αποφοίτησε το 2016 από στρατιωτική σχολή εκεί, ενώ και οι δύο έλαβαν το 2019 από τη χώρα drones και οπλισμένα οχήματα κατά παράβαση του εμπάργκο του ΟΗΕ, ως βοήθεια για τις στρατιωτικές επιχειρήσεις τους.

Oι εμπερογνώμονες του ΟΗΕ εντόπισαν τέσσερις παράνομες επιχειρήσεις που περιελάμβαναν συνεργασία μεταξύ διεθνών δικτύων εμπορίας και λαθρεμπορίου και ένοπλων ομάδων της Λιβύης που ελέγχουν περιοχές στη Βεγγάζη, το Τουμπρούκ και αλλού στο ανατολικό τμήμα της χώρας. “Αυτές οι ομάδες, συμπεριλαμβανομένων ατόμων του Υπουργείου Εσωτερικών της Λιβύης και του LAAF , αποκόμισαν κέρδη ασκώντας ηγετικό ρόλο στον συντονισμό επιχειρήσεων τράφικινγκ και λαθρεμπορίου ή επιτρέποντας σε εγκληματικά δίκτυα να λειτουργούν στην περιοχή που βρίσκεται υπό τον έλεγχό τους με αντάλλαγμα έσοδα και τη χρήση μεταναστών για καταναγκαστική εργασία”, αναφέρεται στην έκθεση του ΟΗΕ. Συγκεκριμένα, οι εμπειρογνώμονες εντόπισαν δεκατρία μέλη δύο δικτύων που ήταν άμεσα υπεύθυνα για τη διεξαγωγή πολύπλοκων διεθνών επιχειρήσεων εμπορίας ανθρώπων και λαθρεμπορίου, με κεντρικούς κόμβους στο Μουσαϊντ και το Τομπρούκ. “Και τα δύο δίκτυα είχαν ανεπτυγμένες υλικοτεχνικές δυνατότητες για τη μεταφορά μεγάλων ομάδων μεταναστών μέσω μυστικών εγκαταστάσεων κράτησης, την εμπορία και τη λαθραία μεταφορά τους από το Τομπρούκ στην Ελλάδα”, επισημαίνεται στην έκθεση. Τονίζεται δε ότι αυτά τα μέλη χρησιμοποίησαν τις στρατιωτικές τους ιδιότητες ή και τους δεσμούς τους με τον LAAF του Σαντάμ και του Χαλίφα Χαφτάρ για να διευκολύνουν τις επιχειρήσεις τους. “Οι μετανάστες χωρίζονταν σε μικρότερες ομάδες των αρκετών δεκάδων και μεταφέρονταν σε μικρότερες εγκαταστάσεις, όπως διαμερίσματα και ξενώνες στην πόλη Τομπρούκ, όπου παρέμειναν έως και 30 ημέρες. Από εκεί, οι μετανάστες μεταφέρονταν σε αυτοσχέδιες αποθήκες κοντά στην ακτή, όπου παρέμειναν μία ή δύο ημέρες πριν φορτωθούν σε σκάφη εμπορίας και λαθρεμπορίου με προορισμό τα νησιά Κρήτη και Γαύδο”, αναφέρουν οι εμπειρογνώμονες στην έκθεση που υπέβαλαν στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ για τη Λιβύη. Ο Άνας Ελ Γκομάτι, διευθυντής του think tank και ερευνητικού ινστιτούτου Sadeq με έδρα την Τρίπολη, δήλωσε στο ICIJ ότι τα σκάφη επιτρέπουν στις δυνάμεις του Χαφτάρ να ελέγχουν τις μεταναστευτικές ροές.

Σύμφωνα με την ΜΚΟ “Υποστήριξη Προσφύγων στο Αιγαίο” (RSA), κατά τη διάρκεια του 2024 οι αφίξεις στην Κρήτη και τη Γαύδο ήταν εξαπλάσιες απ’ ό,τι το 2023. Συγκεκριμένα, η οργάνωση, από στοιχεία που συνέλεξε σε συνδυασμό με επίσημες ανακοινώσεις του λιμενικού και των τοπικών αρχών, υπολογίζει ότι πέρυσι έφθασαν στα δύο νησιά 5.181 άτομα, έναντι 815 το 2023. “Πολλά σκάφη ξεκινούν από τα παράλια της Λιβύης και συγκεκριμένα το λιμάνι του Τομπρούκ, όπως προκύπτει από τις επίσημες ανακοινώσεις”, αναφέρει η RSA. Στις 18-19 Ιουνίου καταγράφηκε δε ότι περισσότερα από 730 άτομα έφτασαν σε Κρήτη και Γαύδο μέσα σε 24 ώρες.

Λίγες ημέρες μετά, στις 23 Ιουνίου, κατά τη συνάντηση του πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη με τον πρόεδρο της Δημοκρατίας Κωνσταντίνο Τασούλα, ο πρώτος ανέφερε ότι πλοία του πολεμικού ναυτικού θα βρίσκονται έξω από τα χωρικά ύδατα της Λιβύης για να ελέγχουν για παράνομες ροές μεταναστών. “Δεν θα κάνουν κουμάντο οι διακινητές για το ποιος μπαίνει στην Ελλάδα”, είπε ο κ. Μητσοτάκης. Την επόμενη ημέρα η πρόεδρος της Κομισιόν Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν σε επιστολή της προς τους ηγέτες των χωρών μελών της ΕΕ ανέφερε ότι οι παράνομες διελεύσεις προς τον ευρωπαϊκό χώρο προέρχονται πλέον κατά 93% από τη Λιβύη και για αυτό τον λόγο επίκειται επίσκεψη του αρμόδιου Επιτρόπου για τη Μετανάστευση στη χώρα της Βόρειας Αφρικής. Επιπλέον, η Κομισιόν σημείωσε ότι παρατηρείται αύξηση κατά 173% των αφίξεων στην Ελλάδα από την Ανατολική Λιβύη. “Θα χρησιμοποιήσουμε κάθε μέτρο για να μην παγιωθεί νέα μεταναστευτική οδός προς την Κρήτη”, δήλωσε ο πρωθυπουργός στη συνέντευξη Τύπου που παραχώρησε μετά την ολοκλήρωση των εργασιών του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου στις Βρυξέλλες στις 26 Ιουνίου.