Έρευνες
Υπόθεση Halkbank: Ο ατελείωτος τραπεζικός εφιάλτης του Ερντογάν και οι προσπάθειες να μην προχωρήσει η δίκη στις ΗΠΑ
Η δίωξη κατά της τουρκικής κρατικής τράπεζας που κατηγορείται ότι βοήθησε στο ξέπλυμα και στη μεταφορά 20 δισεκατομμυρίων δολαρίων στην Τεχεράνη, παραβιάζοντας τις αμερικανικές κυρώσεις κατά του Ιράν, ασκήθηκε το 2019.
Άκουσε το άρθρο
Πριν από λίγες ημέρες το Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ απέρριψε προσφυγή της Halkbank ανοίγοντας το δρόμο για τη δίκη, ενώ η τουρκική πλευρά φέρεται να έχει υποβάλλει πρόταση συμβιβασμού ύψους 100 εκατομμυρίων δολαρίων - ποσό ιδιαίτερα μικρό αν αναλογιστεί κανείς ότι σε περίπτωση καταδίκης της Halkbank το πρόστιμο μπορεί να φτάσει τα 2 δισεκατομμύρια. Συν ότι άλλες τράπεζες που έσπασαν αμερικανικές κυρώσεις πλήρωσαν έως και 9 δισεκατομμύρια. Και δεν είναι μόνο αυτά: σε προηγούμενες προσπάθειες διευθέτησης της υπόθεσης οι προσπάθειες ναυάγησαν με αποτέλεσμα να ασκηθεί δίωξη κατά της τράπεζας.
του Χάρη Καρανίκα
Στις 6 Οκτωβρίου το αμερικανικό Ανώτατο Δικαστήριο απέρριψε την προσφυγή της τουρκικής κρατικής τράπεζας Halkbank, η οποία ζητούσε απαλλαγή από τις κατηγορίες που έχουν ασκηθεί εναντίον της για απάτη, νομιμοποίηση εσόδων από παράνομες δραστηριότητες και συνομωσία για φερόμενη βοήθεια στο Ιράν ώστε να παρακάμψει τις οικονομικές κυρώσεις. Κατά την προσφυγή της η τράπεζα υποστήριζε ότι, ως τουρκική κρατική οντότητα, θα πρέπει να έχει ασυλία από νομικές ενέργειες σε δικαστήρια άλλων χωρών, εκτός Τουρκίας.
Πριν από το πρόσφατο ανώτατο δικαστικό “χαστούκι” στη Halkbank, δικαστήριο του Μανχάτταν είχε δώσει το “πράσινο φως” για την εκδίκαση της υπόθεσης μετά από αλλεπάλληλες προσπάθειες της τράπεζας να αποφύγει τη δίκη στις ΗΠΑ. Την ημέρα που το Ανώτατο Δικαστήριο ανακοίνωσε την απόφαση της απόρριψης της προσφυγής οι μετοχές της Halkbank στο χρηματιστήριο της Κωνσταντινούπολης έχασαν περίπου το 10% της αξίας τους.
Οι δικαστικές περιπέτειες της τέταρτης μεγαλύτερης -με βάση τα περιουσιακά στοιχεία- τουρκικής τράπεζας ξεκίνησαν το 2019 όταν η εισαγγελία του Μανχάτταν άσκησε δίωξη εναντίον της, κατηγορώντας την ότι μέσω χρηματοδοτών και εταιρειών-βιτρινών στην Τουρκία, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και το Ιράν, μετέφερε κρυφά στην Τεχεράνη περίπου 20 δισεκατομμύρια δολάρια την περίοδο 2012-2016, παρά τις αμερικανικές κυρώσεις που βρίσκονταν σε ισχύ. Για να το καταφέρει αυτό, σύμφωνα με τους εισαγγελείς, χρησιμοποίησε ένα πολύπλοκο σχέδιο, όπως την μετατροπή των εσόδων από πωλήσεις πετρελαίου σε χρυσό και μετρητά προς όφελος των ιρανικών συμφερόντων, καθώς και εικονικές αποστολές τροφίμων έτσι ώστε να δικαιολογηθούν οι μεταφορές των χρηματικών ποσών. Από την πλευρά της, η τουρκική τράπεζα από την αρχή δηλώνει “αθώα”.
Σημειώνεται ότι η κυβέρνηση Τραμπ εισηγήθηκε την απόρριψη της προσφυγής της Halkbank. Συγκεκριμένα, το υπουργείο Δικαιοσύνης δήλωσε στις 6 Αυγούστου 2025 στο Ανώτατο Δικαστήριο ότι οι αρχές του δικαίου δεν προστατεύουν τις ξένες κρατικές τράπεζες από την ποινική δίωξή τους στις ΗΠΑ, σε αντίθεση με αυτά που ισχυριζόταν η Halkbank περί ασυλίας λόγω του ότι είναι τουρκική κρατική οντότητα.
Και έτσι, μετά την απόφαση της 6ης Οκτωβρίου, ανοίγει ο δρόμος για την εκδίκαση της υπόθεσης, εκτός και εάν οι δύο πλευρές καταλήξουν σε κάποιου είδους συμφωνία. Στην πλέον πρόσφατη ανακοίνωσή της για το θέμα η Halkbank ανέφερε ότι θα συνεχίσει να διεκδικεί τα νόμιμα δικαιώματά της και ότι “οι πρωτοβουλίες για την εξεύρεση νομικής βάσης συμφιλίωσης στο πλαίσιο των συμφωνιών μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και της Τουρκίας βρίσκονται σε εξέλιξη προς θετική κατεύθυνση”.
Σύμφωνα με πληροφορίες του ειδησεογραφικού πρακτορείου Reuters, κατά τη διάρκεια της συνάντησης Τραμπ - Ερντογάν στον Λευκό Οίκο στα τέλη Σεπτεμβρίου, η οποία είχε προηγηθεί της απόφασης του Ανωτάτου Δικαστηρίου, Τούρκοι αξιωματούχοι πρότειναν την επίλυση της υπόθεσης ρίχνοντας στο τραπέζι το ενδεχόμενο συμβιβασμού ύψους 100 εκατομμυρίων δολαρίων, υπό την προϋπόθεση ότι η τράπεζα δεν θα παραδεχόταν την ενοχή της στην υπόθεση. Αυτό το τελευταίο θεωρείται βασική προτεραιότητα για την Άγκυρα, αφού στην υπόθεση Halkbank έχουν εμπλακεί τόσο το όνομα του ίδιου του Τούρκου προέδρου όσο και του γαμπρού του, ο οποίος διετέλεσε υπουργός Οικονομικών της Τουρκίας. Η αντίδραση της αμερικανικής πλευράς στην πρόταση των 100 εκατομμυρίων δολαρίων δεν έχει γίνει προς το παρόν γνωστή.
Το 2019, όταν κατά τη διάρκεια της πρώτης θητείας Τραμπ ασκήθηκε η δίωξη στη Halkbank, δεν ήταν μία καλή χρονιά για την γείτονα. Εντός του ίδιου έτους οι ΗΠΑ εκπαραθύρωσαν την Τουρκία από το πρόγραμμα των μαχητικών αεροσκαφών πέμπτης γενιάς F-35 επειδή απέκτησε ρωσικά αντιπυραυλικά συστήματα S-400. Oι σχέσεις των δύο χωρών είχαν φτάσει σε ένα από τα χειρότερα σημεία.
Σήμερα, με τις δημόσιες δηλώσεις Τραμπ για τη φιλία του με τον Ερντογάν, θεωρείται ότι η διευθέτηση της υπόθεσης Halkbank θα επισφράγιζε και επί της ουσίας την επαναφορά των αμερικανοτουρκικών σχέσεων σε επίπεδα προ του εκτροχιασμού του 2019. Και, φυσικά, θα άνοιγε όλο και περισσότερο η πόρτα για την επανένταξη της Τουρκίας στο πρόγραμμα των F-35.
Ο Αμερικανός πρόεδρος συχνά την τελευταία περίοδο εκφράζεται με ένθερμους χαρακτηρισμούς για τον Τούρκο ομόλογό του. “Είναι σκληρός, αλλά είναι φίλος μου και πάντα εκεί όταν τον χρειάζομαι. Όταν το ΝΑΤΟ έχει προβλήματα μαζί του, με καλούν. Μιλάω στον Ερντογάν και ποτέ δεν απογοητεύει. Είναι καταπληκτικός. Σ' ευχαριστώ για τη φιλία σου. Σε ευχαριστώ πολύ και δώσε χαιρετίσματα στην όμορφη σύζυγό σου”, είχε πει πριν τις υπογραφές του συμφώνου για την ειρήνη στη Γάζα την προηγούμενη εβδομάδα. Επίσης, ο Τραμπ δεν κρύβει ότι βλέπει θετικά την εμπλοκή του Ερντογάν στην προσπάθεια να μπει τέλος στον πόλεμο στην Ουκρανία: “Τον σέβεται η Ρωσία. Για την Ουκρανία δεν μπορώ να σας πω αλλά τον σέβεται ο Πούτιν και είναι φίλος μου. Βλέπετε τα πηγαίνω καλύτερα με τους σκληρούς όχι με τους αδύναμους”, απάντησε ο Τραμπ για τον Ερντογάν σε πρόσφατη ερώτηση δημοσιογράφου σχετικά με το ενδεχόμενο να παίξει ο Τούρκος πρόεδρος ρόλο στην διαδικασία.
Ωστόσο, παρά τα θερμά λόγια μπροστά στις κάμερες και τα μικρόφωνα, στην κεκλεισμένων των θυρών συνάντησή τους στα τέλη Σεπτεμβρίου ο Ερντογάν δεν εξασφάλισε την πολυπόθητη άμεση έγκριση του Τραμπ για την υπέρβαση των κυρώσεων κατά της χώρας του έτσι ώστε να μπορέσει να αποκτήσει τα μαχητικά αεροσκάφη. Το οποίο δείχνει ότι τα πράγματα δεν είναι ακριβώς όπως φαίνονται ή ακούγονται.
Δύο ημέρες μετά την απόρριψη της προσφυγής της Halkbank, κατά τη διάρκεια του ταξιδιού της επιστροφής από επίσκεψη στο Αζερμπαϊτζάν, ο Ερντογάν εξέφρασε την ελπίδα ότι η συνάντησή του τον περασμένο μήνα με τον πρόεδρο των ΗΠΑ θα βοηθήσει στην άρση των κυρώσεων που εμποδίζουν την αγορά των μαχητικών αεροσκαφών από την Άγκυρα, καθώς και στη διευθέτηση της υπόθεσης Halkbank. “Ελπίζω ότι το ζήτημα των F-35 θα επιλυθεί και οι κυρώσεις θα αρθούν”, είπε ενώπιον δημοσιογράφων που τον ακολουθούσαν στην επίσκεψη. “Πρέπει να το πετύχουμε αυτό. Η επίσκεψή μας εγκαινίασε μια νέα εποχή στις τουρκοαμερικανικές σχέσεις και ενίσχυσε περαιτέρω τον διάλογο και τη φιλία μεταξύ μας”, πρόσθεσε.
Επιπλέον, ο Ερντογάν ανέφερε ότι ο Τραμπ του είπε τόσο στον Λευκό Οίκο όσο και σε τηλεφωνική τους επικοινωνία ότι “το πρόβλημα της Halkbank έχει τελειώσει για εμάς”. Ωστόσο, στη συνέχεια, χρησιμοποίησε μία πάρα πολύ προσεκτική διατύπωση: “Γνωρίζουμε επίσης ότι υπάρχουν ορισμένες διαδικασίες (σχετικές με την Halkbank) που πρέπει να ολοκληρωθούν. Η ελπίδα μας είναι ότι αυτές οι διαδικασίες θα ολοκληρωθούν θετικά το συντομότερο δυνατό”, δήλωσε ο Ερντογάν κατά τη διάρκεια της πτήσης επιστροφής από το Μπακού στην Άγκυρα. Την ίδια ημέρα που έγιναν αυτές οι δηλώσεις και η αποκάλυψη του Reuters για την πρόταση διευθέτησης των 100 εκατομμυρίων δολαρίων από τους Τούρκους αξιωματούχους, οι μετοχές της Halkbank στην Κωνσταντινούπολη σημείωσαν άνοδο κατά περίπου 8%.
Το υπουργείο Δικαιοσύνης των ΗΠΑ στο παρελθόν έχει προχωρήσει σε συμβιβασμούς, υπό τη μορφή επιβολής προστίμων, με τράπεζες έτσι ώστε να μην εκδικαστούν υποθέσεις ξεπλύματος, παραβίασης κυρώσεων και άλλων αδικημάτων. Μεταξύ του 2009 και του 2015 οκτώ ευρωπαϊκές τράπεζες, συμπεριλαμβανομένων των HSBC και BNP Paribas, τιμωρήθηκαν με πρόστιμα άνω των 14 δισεκατομμυρίων δολαρίων. Το ρεκόρ εκείνη την περίοδο κατείχε η BNP που συμφώνησε να καταβάλλει σχεδόν 9 δισεκατομμύρια για να διευθετήσει ανάμεσα σε άλλα τις κατηγορίες ότι παραβίασε τις κυρώσεις των ΗΠΑ κατά του Σουδάν, της Κούβας και του Ιράν. Από την πλευρά της η HSBC πλήρωσε, βάσει διακανονισμού που έγινε με το αμερικανικό υπουργείο Δικαιοσύνης, περισσότερα από 1,2 δισεκατομμύρια για παραβίαση αμερικανικών κυρώσεων κατά της Κούβας, του Ιράν, της Λιβύης, του Σουδάν και της Μπούρμα, αλλά και για ξέπλυμα.
Όταν ασκήθηκε η δίωξη το 2019, οι ομοσπονδιακοί εισαγγελείς του Μανχάταν επεσήμαναν ότι η Halkbank μετέφερε κρυφά 20 δισεκατομμύρια δολάρια παρακάμπτοντας τις αμερικανικές κυρώσεις κατά του Ιράν και βοήθησε στο ξέπλυμα τουλάχιστον ενός δισεκατομμυρίου δολαρίων μέσω του αμερικανικού χρηματοπιστωτικού συστήματος. Βάσει της αμερικανικής νομοθεσίας τα πρόστιμα που μπορούν να επιβληθούν για το ξέπλυμα μέσω του χρηματοπιστωτικού συστήματος των ΗΠΑ φθάνει έως και το διπλάσιο της αξίας των συναλλαγών.
Δηλαδή, εάν κριθεί ένοχη, η Halkbank θα μπορούσε να αντιμετωπίσει χρηματική ποινή έως και 2 δισεκατομμύρια δολάρια - ποσό που ισοδυναμεί με περισσότερο από τρεις φορές τα ενοποιημένα καθαρά κέρδη του περασμένου έτους, ύψους 556 εκατομμύρια δολαρίων. Πιο σημαντικό δε είναι το γεγονός ότι ο συμβιβασμός των 100 εκατομμυρίων που φέρεται να προτείνεται από την τουρκική πλευρά θεωρούνται λίγα - είναι επί της ουσίας το 5% του προστίμου που μπορεί να επιβληθεί σε περίπτωση που η τράπεζα καταδικαστεί.
Μέρος των συζητήσεων που έγιναν στα τέλη Σεπτεμβρίου στον Λευκό Οίκο έχουν πολύ έντονο το στοιχείο του dejavu. Την άνοιξη του 2018, πριν ακόμα ασκηθεί δίωξη στην τουρκική κρατική τράπεζα, σε τηλεφώνημα του Ερντογάν προς τον Τραμπ, ο πρώτος είχε θίξει το θέμα της Halkbank καθιστώντας σαφές ότι ήθελε η υπόθεση να θαφτεί, σύμφωνα με όσα γράφει στο βιβλίο του “The Room Where It Happened”, ο Τζον Μπόλτον, πρώην σύμβουλος εθνικής ασφάλειας των ΗΠΑ, κατά του οποίου πρόσφατα ασκήθηκε δίωξη για θέματα διαχείρισης απορρήτων πληροφοριών.
Μερικές εβδομάδες πριν από την επικοινωνία των δύο ηγετών το 2018, αμερικανικό δικαστήριο είχε καταδικάσει σε φυλάκιση 32 μηνών τον Χακάν Ατίλα, υψηλόβαθμο στέλεχος της Halkbank, “για τη συμμετοχή του σε σχέδιο παραβίασης των οικονομικών κυρώσεων των ΗΠΑ που επιβλήθηκαν στην Ισλαμική Δημοκρατία του Ιράν”, όπως αναφερόταν στην απόφαση.
Η καταδίκη του Ατίλλα βασίστηκε σε σημαντικό βαθμό στις καταθέσεις και τα στοιχεία που προμήθευσε στους εισαγγελείς ο Ρέζα Ζαράμπ, κεντρικός πρωταγωνιστής του πολύπλοκου σχεδίου παραβίασης των ιρανικών κυρώσεων, ο οποίος, αφού συνελήφθη και του ασκήθηκε δίωξη στις ΗΠΑ, ήρθε σε συμφωνία συνεργασίας με τις αμερικανικές αρχές. Μάλιστα σε μία από τις καταθέσεις του τον Νοέμβριο του 2017, κατά την οποία οι εισαγγελείς εξέταζαν γραπτά μηνύματα στο κινητό του, ο Ζαράμπ κατονόμασε τον ίδιο τον Ερντογάν, καθώς και τον γαμπρό του Μπεράτ Αλμπαϊράκ, ως εμπλεκόμενους στο σχέδιο παραβίασης των κυρώσεων.
Το dejavu δεν περιορίζεται στην Halkbank: σε εκείνο το τηλεφώνημα τον Απρίλιο του 2018, θίχθηκε από την πλευρά του Τούρκου προέδρου και το θέμα των F-35. “Ο Ερντογάν ανησυχούσε για την επικείμενη νομοθεσία στο Κογκρέσο που θα απαγόρευε την πώληση των F-35 στην Τουρκία, επειδή η Άγκυρα αγόραζε το ρωσικό σύστημα αεράμυνας S-400. Εάν ολοκληρωθεί, η αγορά αυτή (των S-400) θα ενεργοποιούσε επίσης υποχρεωτικές κυρώσεις κατά της Τουρκίας βάσει του νόμου του 2017 περί κυρώσεων κατά της Ρωσίας. Ο Ερντογάν είχε πολλά που τον έκαναν να ανησυχεί”, έγραφε ο Μπόλτον στο βιβλίο του.
Την 1η Δεκεμβρίου 2018 ο Τραμπ και ο Ερντογάν συναντήθηκαν στην Σύνοδο Κορυφής των G20 στο Μπουένος Άιρες, όπου ο Τούρκος πρόεδρος αναφέρθηκε και πάλι στο θέμα της Halkbank. Σύμφωνα με τον Μπόλτον, σε αυτή τη συνάντηση ο Ερντογάν έδωσε στον Τραμπ ένα υπόμνημα που είχε συνταχθεί από τη δικηγορική εταιρεία που εκπροσωπούσε εκείνη την περίοδο την τουρκική κρατική τράπεζα, το οποίο ο αμερικανός πρόεδρος ξεφύλλισε πριν αναφέρει ότι πίστευε πως η Halkbank ήταν αθώα. Ο Μπόλτον ισχυρίζεται ότι o Τραμπ ανέφερε πως θα φρόντιζε τα πράγματα, εξηγώντας στον Ερντογάν ότι οι εισαγγελείς της Νότιας Περιφέρειας (στο Μανχάτταν) δεν ήταν δικοί του άνθρωποι αλλά άνθρωποι του Ομπάμα, και ότι το πρόβλημα θα λυνόταν όταν αντικαθίσταντο από ανθρώπους του.
“Ο Τραμπ συνέχισε λέγοντας ότι δεν ήθελε να συμβεί κάτι κακό στον Ερντογάν ή στην Τουρκία και ότι θα εργαστεί πολύ σκληρά για το ζήτημα”, σημειώνει ο πρώην σύμβουλος εθνικής ασφάλειας των ΗΠΑ.
Δύο εβδομάδες μετά, στις 14 Δεκεμβρίου 2018, σε τηλεφώνημα μεταξύ του Τούρκου και του Αμερικανού προέδρου, το θέμα της Halkbank θίχθηκε για άλλη μια φορά: ο Τραμπ φέρεται να είπε ότι η επίλυση του ζητήματος είναι πολύ κοντά και ότι είχε μιλήσει με υπουργούς του που θα επικοινωνούσαν με τον γαμπρό του Τούρκου προέδρου και τότε υπουργό Οικονομικών Μπεράτ Αλμπαϊράκ.
Και ενώ έχουν γίνει όλες αυτές οι συζητήσεις και συνεννοήσεις, στα μέσα Οκτωβρίου 2019, ο τότε υπουργός Δικαιοσύνης Γουίλιαμ Μπαρ, ο στενότερος ίσως “σύμμαχος” του προέδρου Τραμπ κατά την πρώτη του θητεία, συναινεί στην απαγγελία κατηγοριών σε βάρος της Halkbank για την παραβίαση των αμερικανικών κυρώσεων κατά του Ιράν. Είχε προηγηθεί δε η αποβολή της Τουρκίας από το πρόγραμμα των F-35 τον Ιούλιο του 2019, με το που παρέλαβε την πρώτη παρτίδα των S-400.
Ο πρώην σύμβουλος εθνικής ασφάλειας των ΗΠΑ Τζον Μπόλτον υποστηρίζει στο βιβλίο του ότι την 1η Αυγούστου 2019 σε συζήτηση που είχαν με τον Γουίλιαμ Μπαρ, ο υπουργός Δικαιοσύνης του είπε πως περίμενε απάντηση από τον νομικό σύμβουλο της Halkbank σχετικά με την τελευταία προσφορά διακανονισμού του υπουργείου Δικαιοσύνης. Δυόμιση μήνες μετά ασκήθηκε η δίωξη, καθιστώντας εντελώς σαφές από την αμερικανική πλευρά ότι η αντιπροσφορά των Τούρκων θεωρήθηκε ανεπαρκής. Και αυτό, ίσως θα πρέπει να μας λέει κάτι τόσο για τη σχέση Τραμπ-Ερντογάν, όσο και για τη σημερινή πορεία των διαπραγματεύσεων και την πρόταση συμβιβασμού των 100 εκατομμυρίων, ενώ το πρόστιμο που θα μπορούσε να επιβληθεί είναι εικοσαπλάσιο.
